han mac tu tac gia
Han Mac Tu (1912-1940)
Chinh ten la Nguyen Trong Tri. Sinh ngay 22 Septembre 1912 o Le My (Dong Hoi), mat ngay 11 novembre 1940. Tru ngu o Qui Nhon tu nho. Nha ngheo, cha mat som. Hoc truong Qui Nhon den nam thu ba. Lam so Dac Dien mot do, bi dau roi mat viec. Vao Nam lam bao it lau lai tro ve Qui Nhon. Ke do mac binh hui, dua vao nha thuong Quy Hoa roi mat o do.
Lam tho tu ngay muoi sau tuoi (lay hieu la Phong Tran roi Le Thanh). Den nam 1936, khi chu truong to phu truong van chuong bao Saigon moi doi hieu la Han Mac Tu. <1>
Da dang tho: Phu Nu Tan Van, Saigon, Trong Khue Phong, Dong Duong Tuan Bao,Ng Nguoi Moi.
Da xuat ban: Gai Que (1936).
* * *
Toi da nghe nguoi ta mat sat Han Mac Tu nhieu lam. Co nguoi bao: "Han Mac Tu? tho voi than gi! toan la noi nham." Co nguoi con nghiem khac hon nua: "Tho gi ma rac roi the! minh tuong co y nghia khuat khuc, cu doc di doc lai hoai, thi ra no lua minh!" Xuan Dieu co le cung nghi den Han Mac Tu trong khi viet doan nay: "Hay so sanh thai do can dam kia (thai do nhung nha chan thi si) voi nhung cach dot nhien ma khoc, dot nhien ma cuoi, chan vua nhay, mieng vua keu: toi dien day! toi dien day! -- Dien cung khong de lam nhu nguoi ta tuong dau. Neu khong biet dien, tot hon la cu tinh tao nhu thuong ma yen lang song." <2>
Nhung toi cung da nghe nhung nguoi ca tung Han Mac Tu. Trong y ho, thi ca Viet Nam chi co Han Mac Tu. Bao nhieu tho Han Mac Tu lam ra ho deu chep lai va thuoc het. Ma thuoc het tho Han Mac Tu dau co phai chuyen de. Da khuc mat ma lai nhieu: tat ca den sau bay tap. Ho thuoc het va chonn nhung luc dem khuya thang vang, ho se cao giong, ngam mot minh. Bai tho da bien thanh bai kinh va nguoi tho da tro nen mot vi giao chu. Che Lan Vien noi qua quyet: "Toi xin hua hen voi cac nguoi rang, mai sau, nhung cai tam thuong, muc thuoc kia se bien tan di, va con lai cua cai thoi ky nay, chut gi dang ke do la Han Mac Tu." <3>
Ngot mot thang troi toi da doc tho Han Mac Tu. <4> Toi da theo Han Mac Tu tu loi tho Duong den vo kich bang tho Quan Tien Hoi. Va toi da met la. Chinh nhu loi Han Mac Tu noi trong bai tua Tho Dien, vuon tho cua nguoi rong rinh khong bo ben, cang di xa cang on lanh. Bay gio da ra khoi cai the gioi ky di ay va da tro ve voi cuoc doi tam thuong ma y nhi, toi thu xep dat lai nhung cam tuong hon don cua toi.
Tho Duong Luat: Theo Ong Quach Tan, <5> Phan Sao Nam hoi truoc xem Tho Duong Luat Han Mac Tu co viet tren bao dai khai noi: "Tu ve nuoc den nay, toi duoc xem tho quoc am cung kha nhieu, song chua gap duoc bai nao hay den the... <6> Oi hong nam nhan bac, uoc ao co ngay gap go de bat tay nhau cuoi len mot tieng lon ay la thoa hon tho do." Tho Duong Luat Han Mac Tu lam ra nhieu nhung bi that lac gan het, toi khong duoc xem may bai. Song trong nhung bai toi duoc xem, toi cung da gap it cau hay, chang han nhu:
Nam gang da khong thanh mong duoc,
Ngam tran cho do chut buon thoi.
Dau sao toi van nghi cai khuon kho bo buoc cua luat Duong co le khong tien cho su nay no mot nguon tho rao rat va la lung nhu nguon tho Han Mac Tu.
Gai Que: Nhieu bai co the la cua ai cung duoc. Con thi ta tinh que trong canh que. Loi tho de dang, tu tho binh di. Nhung tinh o day khong co cai ve mo mang thanh sach nhu moi tinh ta van quen dat vao trong khung canh nhung vuon tre, nhung doi thong. Ay la mot thu tinh nong nan, loi la, rao ruc, day hinh anh kheu goi. Ong Pham Van Ky de tua tap tho ay la phai lam: Gai Que va Une voix sur la voie deu bat nguon trong tinh duc.
Tho Dien: Tho Dien gom co ba tap:
1) Huong Thom
2) Mat Dang
3) Mau Cuong va Hon Dien
Huong Thom: Ta bat dau buoc vao mot noi anh trang, anh nang, tinh yeu va ca nguoi yeu deu nhu muon bien ra huong khoi. Mot troi tinh ai moi dung len dau day. Tuy co doi van dep, cam giac chung nhat te the nao.
Mat Dang: Ta van di trong mo mo. Nhung thinh thoang mot luon sang la choi ca mat. Nguon sang toa ra tu mot linh hon vo cung kho nao. Ta bat gap dau tich con hoi hop cua mot tinh duyen vua chet yeu. That vong trong tinh yeu, chuyen ay trong tho ta khong thieu gi, nhung thuong la mot thu buon dau co tham thia van diu diu. Chi trong tho Han Mac Tu moi thay mot noi dau thuong manh liet nhu the. Loi tho nhu dinh mau.
Mau Cuong va Hon Dien: Den day ta da hoan toan ra khoi cai the gioi thuc va cai the gioi mong cua ta. Xa lam roi. Ta thay nhung gi chung quanh ta? Trang, toan trang, mot anh trang gat gao, ghe tom, linh dong nhu mot nguoi hay dung hon mot yeu tinh. Trang o day cung ghen, cung gian, cung cay nghiet, cung tro trao va cung nao nuc duc tinh. Han Mac Tu di trong trang, ha mieng cho mau tung ra lam bien ca, cho hon vang ra, va ru len nhung tieng ghe nguoi... Ta rung minh, ngo ngac, ta da luc loi khap trong day long ta, ta khong thay co ti gi giong cai canh truoc mat. Troi dat nay thuc cua rieng Han Mac Tu. Ta khong hieu duoc va chac cung khong bao gio ai hieu duoc. Nghi the ta bong thuong con nguoi co doc. Da co doc o kiep nay va e con co doc den muon kiep. Han Mac Tu chac cung biet the nen luc sinh thoi nguoi da nguyen voi Chua se khong bao gio cho xuat ban Tho Dien. Mot tac pham nhu the, ta khong co the noi hay hay do, no da ra ngoai vong nhan gian, nhan gian khong co quyen phe phan. Ta chi biet trong van tho co kim khong co gi kinh di hon. Ta chi biet ta duong dung truoc mot nguoi suong san vi benh hoan, dien cuong vi da qua dau kho trong tinh yeu. Cuoc tinh duyen ra doi voi tap Huong Thom, hap hoi voi tap Mat Dang, den day thi da chet thiet roi, nhung khi lanh con toa len nghi ngut.
Mot nha chuyen mon nghien cuu nhung trang thai ky di cua tam linh nguoi ta xem tap Mau Cuong va Hon Dien co le se luom duoc nhieu tai lieu hon mot nha phe binh van nghe. Tuy the, day do ta gap nhung cau rat hay.
Nhu ta canh doi nui mot dem trang co cau:
Nga nghieng doi cao boc trang ngu
Day minh lom dom nhung hao quang.
Len choi trang co cau:
Ta bay len! Ta bay len!
Gio tien dua ta toi nguyet thiem.
Ta o coi cao nhin tro xuong:
Lang lang may khoi quyen trang dem.
Doc nhung cau ay co cai thu vi o xu la gap nguoi quen, vi do la nhung cam giac ta co the co. Lai co khi nhung cam giac o ta rat thuong ma trong tri Han Mac Tu rat de so. Mot dam may in hinh duoi dong nuoc thanh ra:
May chet duoi o dong song vang lang
Troi thay ve xa tan coi vo bien.
Cai y muon muon loi tho de ta tam su minh cung tro nen dien cuong va dau don di thuong:
Ta muon hon trao ra dau ngon but;
Moi loi tho deu dinh nao can ta
Bao net chu quay cuong nhu mau vot,
Nhu me man chet dieng ca lan da.
Cu de ta ngat ngu trong vung huyet,
Trai niem dau tren manh giay monh manh;
Dung nam lai nguon tho ta duong siet,
Ca long ta trong nho chu rung rinh.
Toi chi trich ra vao doan co the thich duoc. Con bao nhieu doan nua tuy ta khong thich vi no khong co gi hop voi long ta, nhung ta cung biet rang voi Han Mac Tu han la nhung cau tuyet dieu. No da ta dung tam trang cua tac gia. Loi tho co ve thanh thuc, thiet tha lam.
Xuan Nhu Y: Mua xuan Han Mac Tu noi day co khi o dau hoi troi dat moi dung len, co khi ra doi mot lan voi Chua Jesus, co khi hinh nhu chi la mua xuan dau nam. Nhung dau sao cung khong phai la mot mua xuan ta van quen biet. Day la mot mua xuan trong tuong tuong, mot mua xuan theo y muon cua thi nhan, day day nhung loi kinh cau nguyen, nhung huong duc hanh, hoa pham tiet, nhac thieng lieng, cung anh trang, anh tho. Nhat la anh tho. Voi Han Mac Tu tho co mot su quan he phi thuong. Tho chang nhung de ca tung Thuong De ma cung de ban on phuoc cho ca va thien ha. Cho nen moi lan thi si ha mieng -- sao lai ha mieng? -- cho tho trao ra, lam chin tung may nao dong, muon vi tinh tu xon xao. Nguoi se thay:
Duong tho bay sang lang nhu sao sa
Tren lua trang muoi hai hang chu ngoc
Theu nhu theu rong phuong ket tinh hoa.
Hinh nhu trong cac thi pham xua nay co tinh cach ton giao khongco co gi giong nhu vay. Han Mac Tu da dung rieng mot ngoi den de tho Chua. Thieu long tin, toi chi la mot du khach bo ngo khong the cung quy lay voi thi nhan. Nhung long toi co dung dung, tri toi lam sao khong ngop vi cai ve huy hoang, trang trong, linh lung, huyen ao cua lau dai kia? Co nhung cau tho dep mot cach la lung, doc len nhu ruoi vao hon mot nguon sang lang. Xuan Nhu Y ro rang la tap tho hay nhat cua Han Mac Tu.
Voi Han Mac Tu Chua gan lam. Nguoi da tim lai nhung rung cam manh me cua cac tin do doi Thuong co. Ta thay phang phat cai khong khi Athalie. Cho nen mac dau thinh thoang con sot lai mot hai dau tich Phat Giao, chac nhung nguoi dong dao chang vi the ma lam kho de chi voi di thao cua thi nhan.
Huong chi tho Han Mac Tu ra doi, dieu ay chung rang dao Thien Chua o xu nay da tao ra mot cai khong khi co the ket tinh lai thanh tho. Toi tin rang chi nhung tinh cam co the dien ra tho moi thiet la nhung tinh cam da tham tan day hon doan the.
Thuong Thanh Khi: Mot vai bai dac sac ghi lai nhung canh da thay trong chiem bao, o dau giua khoang cac vi tinh tu tren kia Dai khai khong khac canh Xuan Nhu Y may, chi thieu tinh cach ton giao, huyen bi nhung khong thieng lieng.
Cam Chau Duyen: Mot hai nam truoc khi mat, su tinh co dua den trong doi Han Mac Tu hinh anh mot giai nhan co cai ten khai ai: nang Thuong Thuong. Nang Thuong Thuong co le chi yeu tho Han Mac Tu va Han Mac Tu hinh nhu cung khong biet gi hon ngoai hai chu Thuong Thuong. Nhung nhu the cung du de thi nhan dua nang vao thap tho. Nang se luon luon di ve trong nhung giac mo cua nguoi. Co khi nguoi mo thay minh la Tu Ma Tuong Nhu duong nghe loi Trac Van Quan nan ni:
Da me roi! Tu Ma chang oi!
Nguoi thiep lao dao suong ca nguoi.
Oi! oi! ham bot cung cam lai,
Long say doi ma cung say thoi.
Song nhung phut mo khoai lac ay co duoc la bao. Tinh day, nguoi thay:
Sao triu men than yeu dau vang ca?
Tro vo buon va khong biet keu ai!
Buc thu kia sao chang viet cho dai,
Cho khang khit nong nan them chut nua.
Ta tuong nghe loi than cua Huy Can.
Nhung cuoc doi dau thuong kia da den luc tan, va nguon tho kia cung da den luc can. Han Mac Tu choc choc lai ra ngoai bien gioi tho, lac vao the gioi dong bong.
Duyen Ky Ngo va Quan Tien Hoi: Moi tinh doi voi nang Thuong Thuong con khien Han Mac Tu viet ra hai vo kich bang tho nay nua. Quan Tien Hoi viet chua xong va khong co gi. Duyen Ky Ngo hay hon nhieu. Day la mot giac mo tinh ai, ngan ngui nhung xinh tuoi, dat vao mot khung canh tuyet dieu. Thi nhan dan ta den mot chon nuoc non thanh sach chua tung in dau chan nguoi. O do tieng chim hot, tieng suoi reo, tieng tieu ngan deu bien thanh nhung loi tho tinh tu. O do Han Mac Tu se gap nang Thuong Thuong ma nguoi khong mong duoc gap o kiep nay. Nang se noi voi nguoi nhung loi nong nan au yem khien chim nuoc deu say sua. Nhung roi nguoi se cung tieng tieu cung di nhu vut nho den cai nghiep nang ne duong cho nguoi noi tran the. Va giua luc nang guc dau khoc, canh tien lai ron ra tieng suoi ca.
Trong thi pham Han Mac Tu co le tap tho nay la trong treo hon ca. Con tu Tho Duong Luat voi nhung cau:
Bong nguyet leo song so sam goi;
Gio thu lot cua co mai chan.
cho den Gai Que, Tho Dien, Xuan Nhu Y va cac tap khac, loi tho thuong van duc.
* * *
Toi da noi het cam tuong cua toi trong luc doc tho Han Mac Tu. Khong co bao gio toi thay cai viec phe binh tho tan ac nhu luc nay. Toi nghi den nguoi da song trong mot tup leu tranh phai lay bi thu va giay nhut trinh che mai nha cho do dot. Moi bua com dua den nguoi khong sao nuot duoc vi an kho qua. Canh co han ay va chung benh kinh khung da bat nguoi chiu bao nhieu phu phang, bao nhieu ruong ray. Sau cung nguoi bi vut han ra ngoai cuoc doi, bi giu rieng mot noi, xa het thay moi nguoi than thich. Toi nghi den bao nhieu nam nguoi bo tay nhin ca the phach lan linh hon cung tan ra...
Mot nguoi dau kho nhuong ay, luc song ta hung ho bo quen, bay gio mat roi ta xum lai ke che nguoi khen. Che hay khen toi deu thay co gi bat nhan.
Hoai Thanh - Hoai Chan
________________________________________________
* Trich Thi Nhan Viet Nam cua Hoai Thanh - Hoai Chan.
Tai Lieu
+ Tho Han Mac Tu hay Nhung Bai Tinh Ca Bi Thiet cua Huy Phong va Yen Anh.
+ Thi Nhan Viet Nam Hien Dai - Quyen I cua Tran Tuan Kiet.
+ Thi Nhan Viet Nam cua Hoai Thanh - Hoai Chan.
Bạn đang xem trang tiếng Việt không dấu! Click vào link sau để xem trang tiếng Việt có dấu:
Hàn Mạc Tử Tác Giả