tho xuan vu hoang chuong - ddang tien
Gui chi Thuc Oanh
Xuan da dem mong nho tro ve
Cau tho Nguyen Binh, y thuong thoi. Loi e cung thuong thoi. Nhung du vang vo tan, xoay sau vao tam tu khach xa que, nhat la nhung ke khong co ngay ve. Xuan da ... dau long mot chu da. Xuan da. Nguoi chua. Nhung lo lang va nhung be bang.
Lan nay, o day, Xuan da dem mong nho tro ve Vu Hoang Chuong, nguoi ban tho, ban kich cu cang voi Nguyen Binh Lo Buoc Sang Ngang.
Mua xuan thuong nho mua Xuan.
Noi den tho xuan Vu Hoang Chuong, cai boi hoi lan chut bui ngui. Co hay khong co, mua xuan trong tho dang trich tien, da tu giam tho giam doi trong muoi chu :
Xuan doi chua kip huong
May mua thu da sang ?
Nha tho da tu tinh nhu the, o tuoi chua den ba muoi, trong tap tho May. Nguoi con giang to tam su
Xuan co sang ma hoa khong tuoi
y ngat hoai chang he tuoi chom ba muoi
Nam say ngo lanh
Buon nghe mua roi
Tuon chau oa bat len cuoi
Ta co la ta chang he Ai cho la Nguoi
Chau sanh tieng dap ngan nam cu
Hoa dieu chieu nay xac ra roi
Va tu do, hay truoc do, voi Vu Hoang Chuong, tat ca nhung mua Xuan deu la :
Huong mua-xuan-mat ngam ngui bay
Ða co nhieu nguoi noi, va noi co co so la men ruou va khoi thuoc dua tho Vu Hoang Chuong ra khoi khong gian ; va tho Ðuong, tho Tong, nguoi dep Lieu Trai dua tho ong ra khoi thoi gian. Ðieu do co that, nhung con nguoi du la nguoi tho, van con xuong con thit chuyen dong theo bon mua mua nang. Va ca bon mua deu in net trong tho Vu Hoang Chuong.
Tac pham dau long Tho Say in nam 1940 gom nhung sang tac buoi hoa nien, nhung hoa hoan lam moi anh len mot net tuoi xuan.
Thuyen nho song lam yeu dieu ve
Co chen mau lieu biec chan de
Tinh Xuan ai cho day khoang ay
Huong sac thanh binh ngap loi que.
Nang nhe may ho suong hoi hoi
Suong thua nang mong nhac khoan loi
Day dan cham cham hon len phim
Muon van cung Ho la luot roi
Tho Say gom co nhieu phan : Say, Mua, Yeu, Lo Lang ... Phan Mua chi co hai bai tho ngan, bai Diu Nhe ta canh mua xuan tren day, bai sau la Mua Thu Ða Ve. Tho Mua de tang ‘em Van’, nguoi yeu trong mong. Chu de Mua chung to nha tho coi trong thoi gian, nhung loai tho tu thoi bat tiet khong nhieu, vi khong nam trong thi hung Vu Hoang Chuong. Bai tho xuan Diu Nhe hiem hoi, nhung van mang phong cach dac biet Vu Hoang Chuong. Duong nhu mai den 1952 ong moi co tron ven mot bai tho Xuan khac, nhung co cay da nhuom mau Thien. Bai Thoat Hinh gom 7 doan, mot van :
Rao rat trong cay nhua trang ngan
Ða nghe don ca toi dai xuan
Ða nghe rao rat tung con gio
Ve mach tin huong voi coi tran
Muon van te bao dang huy the
Vang theo y lon nhip xoay van ...
... Ta mo trang long nguyen ven mai,
Chua tung hoen o vet tram luan
Ðem nay xuong mot bai tho trang
Cau nguyen cho doi no ai An
Sau nay, nhat la tu 1963, Vu Hoang Chuong se sang tac nhieu tho ve Ðao Phap, tuy nhien nguon tho Ðao da roc rach tu truoc do. Ngoai ra, bai Thoat Hinh con mang them dau an cua khoa hoc va triet hoc, hai nguon thi hung se phat trien sau rong hon trong tho Vu Hoang Chuong ve sau.
* * *
Huong mua-xuan-mat ngam ngui bay ... la mot cau tien tri. Di cu vao Nam, nha tho xem nhu that lac mua xuan.
Bai Nua dem Tru Tich lam 1955 ; mua xuan dau tien xa xu :
Muoi nam qua, den bay gio
Nhin nhau thay ca giac mo thuo nao ..
(...)
Xuan ve nho thuo ngat chiem bao
Giong nuoc troi xuoi chot nghen ngao
Lac long vang son mau lu thu
Canh mai guong anh mat hoa dao
Muoi phan xuan co gay hao
Tam long xuan van dat dao nhu xua
May phen biec don hong dua
Dau rang xong, van la chua thoa nguyen
Ðay la mot bai tho hay, giau cam xuc, chiu nang uu hoai. Khong mang noi dung, dung tam chinh tri nao, nhung da bi Che Lan Vien chieu co va mat sat tham te (1960) cho rang " cai dieu Vu Hoang Chuong dang ho then nhat va chung ta dau xot cam gian nhat la bon cau nay :
Co nghia gi dau mot chu " ve "
Neu khong ngan dam nguoc son khe
Neu khong nguoc ca muoi nam ay
Ve tan kinh do cua uoc the
Theo Che Lan Vien, chu" Ve " la " cai viec ve thanh, cai viec dinh te ve Ha Noi (ma) chang co nghia gi ca, thi trong tam hon nha tho nay khong con ranh gioi giua cai tot, cai xau, cai dung, cai sai, cai co nghia va cai khong co nghia "
Ðay la loi viet vu oan giang hoa, vi chu " ve ", trong bai tho, khong co ngu y chinh tri, chi la mot uoc vong tinh cam, hay xa hon nua la mot xu huong tam linh. Tu xua tho Vu Hoang Chuong da la mot loi tim ve :
Lang thang tu do luan hoi
U minh neo truoc, xa xoi dam ve
Nguyen Cau, 1950
Con may chu " co nghia gi dau ", la phong theo Xuan Dieu :
Lam sao cat nghia duoc tinh yeu
Co nghia gi dau mot buoi chieu
Neu nhat dinh gan cho cau tho mot dung y thoi su thi nen hieu : viec hoi cu nam 1950, voi Vu Hoang Chuong khong mang y nghia mot chon lua chinh tri, ma chi do mot nhu dau mot tinh cam rieng tu - phan nao do hoang tuong - " co nghia gi dau " . Con ve thoi gian muoi nam, tu thoi May (1943) thi nhan da nhieu lan noi den : " Muoi nam thoi nhe mong tan tanh " ... ,
" Tinh muoi nam con lai may to thu "…. Than trong, chung toi da hoi lai ba Vu Hoang Chuong va duoc chi tra loi la dung nhu the, va con cho biet them : ‘uoc the’ o day khong phai la chi ay.
Ngoai ra, giai doan nay, Vu Hoang Chuong con co Bai Ca Binh Bac, ke chuyen xuan chien thang cua Quang Trung :
Nho tran Ðong Ða he thuong mua xuan toi
Sau xuan voi voi
Xuan tu nao nao
Nghe dem tru tich he mau no hoa dao
Ngap giac xuan tieu he lua trum quan tai
Troi dat vo cung he mot khuc hat ngao
Bai tho la mot thien su thi, ngoi ca hao quang dan toc, nhung hay o nhung am vang voi voi nao nao, vo cung quan tai. No la mot khuc " hat ngao " hon la mot anh hung ca.
Cung trong noi u hoai mua-xuan-mat, tet nam 1963, nha tho mo tuong mot Canh Mai Trang Mong
Chin giao thua, tam nam du
Canh Mai trang mong dem tru tich suong
(...)
Khoi dau mo tim can buong
Thoi gian ai dot tren luong than giao
Co do lua chay gan nao
Sai do son sat nhu bao, nhu nung
Mau Than, 1968, Vu Hoang Chuong lam nhieu tho Xuan giong hai hung cay dang. Bai Ðuc Trong, lam theo loi co phong, toan van duc, kho doc, gan guoc, gay gat :
Cho Tet mai lan cuc
Ðam minh trong bui duc
Tung phien nep mat hoa
Then khong bang khom truc
(...)
Lien mien khoi lua nay,
Dam dau mo hanh phuc
Lan luot tre roi mang
Ða toi boi cot nhuc
Ðoan cuoi, e che, xot xa than phan :
Than cang xot cho than
Uong gay hinh ngoc duc
Bai tho co le lam vao nhung ngay ap Tet Mau Than, suc khoe khong tot, cung nhu bai Bat Khoa Buong Xuan, cung mot am hao nao nuot :
Mieng heo dan theo long khac khoai
Nam nay roi sap thanh nam ngoai
E khi chieu xe, tuyet thay to
Khong ca chut tinh thuong nang quai
Ke vo-han-han khong la gio
Xuan den tra mi doi tu bo
Ngoi chin tung cao, tham day hang
Cung ai gui chut huong vo vo ?
Toan bai van bang, xen hai doan van trac noi tren, la u uat nhat. Va ket thuc voi hinh anh cua Tet Mau Than : thieu quang ngap mau do quyen hong...
Bai Vo Mong Lieu Trai lam giua ngay Tet tang thuong :
Ma so cung voi chay vot len
Nguoi tho giua luc mo bau men,
Khai xuan chua kip vui cung khach
Ðan rot troi cao da no ren
Nhung Tet Mau Than 1968, tang toc nhat la Co do Hue. Vu Hoang Chuong lam mot loat tam bai duong luat theo the lien hoan lien van duoi de tai : " loan trung Hue cam benh trung nhan " (tren giuong benh, cam thuong Hue loan lac) :
Lang mieu gan ke lung cho soi
Thit xuong pho mac vuot dieu hau
(...)
Ðan reo vang vang lua bon be
Nhu thieu giuong benh chay co me
Sot dang mach loan cang u uat
Mau chay ruoi bau that nao ne
Truoc canh truc che ngoi tan ay, nha tho dau yeu, bat luc chi goi loi cau nguyen :
Mong nguoi mot nuoc soi guong cu
Nguyen dang ngan tay do nhieu dieu ...
(Hue Cam)
Tet nam sau, Ky Dau – 1969, suc khoe kha hon, tinh hinh chien tran, ben ngoai, co ve yen ang, hoa hoi Paris dang tien trien va hua hen, Vu Hoang Chuong chot nghe hon tho phan khoi :
Tin Xuan ga gay rach troi dem
Tuoi nua tram vua nua chuc them
Ðu thay diem lanh hai nua nuoc
Mot nha trong am voi ngoai em
(Mo But ghi Ðiem)
Thi nhan ngat nguong, lac quan nhu chua bao gio lac quan o tuoi hoa nien :
Chu lua van gieo dac y roi
Ðen kheu vua to nuoc vua soi
Nhua say tra ngat tho cao giong
Hoi chua xuan rang : ai co ngoi ?
(Hanh phuc nao hon)
Vu Hoang Chuong thi si con la mot Vu Hoang Chuong ke si, tam hon luon luon gan bo voi van hung suy cua dat nuoc – cho du ong co la nan nhan cua nhieu ngo nhan va xuyen tac. Mua xuan Ky Dau 1969 dua hon tho ve mot nam Ky Dau khac, 120 nam truoc, mua xuan Quang Trung, 1789, qua bai tho chu Han :
Ky Dau hoi thanh
Ke minh nhat thuong cuu son xuyen
Hoi uc Quang Trung vu hich truyen
Son vi son dau hoa giai ngu
Hoa am xuan thao nhieu binh nguyen
Ong tu dich :
Tieng vang lich su
Ðat xua ga gay mat troi len
Giuc nho Quang Trung hich sam ren
Hoa mo canh chao ngang doc nui
Hoa am co ngat xuong binh nguyen
Ðang Tien dich ke :
Ga thuc binh minh song nui xua
Quang Trung thuo no, hich truyen dua
Suon non lung nui loi hoa mo
Noi co hoa xuan, nhac tau mua
Vu Hoang Chuong sinh nam at Mao-1915 – giay to thuong ghi 1916 – tinh den nam 1969 la 55 tuoi ta. Ong tu hao tho hon ... Khong Minh mot tuoi, co bai tho thu gon doi minh, giua nhung du luan thi phi, va tram luan the cuoc :
Chu tho vua an dut Ngoa Long
Ben nam du biet duc hay trong
(...)
Chi thuong kiep da ai bay tran
Ðe ngan vang gieo chot roi vong
Nhung phan khoi, duong nhu chi duoc mot mua xuan ay. Tet nam sau, 1970, bai " Xuc Ðong Cuoi Nam " that buon :
Choi xuan dat nay khong co non
Tho khong vang nua, an khong son
Hoi oi long chot dau nhu cat
Mot nu cuoi xuan cung chang con
Bai tho tuong niem ban tam giao la thi si Ðong Ho (1906-1969) vua moi quy tien trong nam. Nguoi sanh tho nhan ra bong dang Ðong Ho : cau dau lay tu mot cau tap co cua tac gia Boi Lan Hanh : " xuan du thu dia vo phuong thao ", cau sau lay y tu bai Vang Son hoa no hai mua :
Mua vang hoa mai hoa cuc
Mua son hoa phuong hoa vong
(...)
Mua vang giau that giau
Mua son sang rat sang
(Ðong Ho)
" Mot nu cuoi xuan cung chang con ", la nhac ten tap tho " Co Gai Xuan " (1935) cua Ðong Ho.
Xuan Tan Hoi – 1971, lai them mot mua tang toc :
Theo nang troi vang, bac noi may
Thuong xuan lia coi, Tet sa lay
Song Rong ben Nghe dem Tru tich
Pha vo vong sao tu giai vay
Mach cho La Vong ve day
Tha ho cau, ben song day tu thi
Tuy Ong ngoi ru canh Lan buon
Noi ay day xuong chat mau tuon
Tha doi mot mua Xuan Ðich Thuc
Am thanh Cuong sat tu dim luon
(Xuan Ðoi Dien)
Nam sau, 1972, khoi lua van ngap troi :
Giac mong truong chinh lua ngut may
Tinh ra ngua day voi thuyen day
Nhin nhau chuot nho tung tang dao
Vua uong song xuan mot bung day
(Nham Ty khai but)
Tac gia tu dich ra Han Van :
Truong chinh mong hau tuc phong yen
Thien ly long cau van ly thuyen
Hot ngo tien than nhat yen thu
am ha man phuc tuy xuan thien
Loi tho thanh thoat, di dom. Nhung tam su tac gia, thoi diem ay con u am lam qua bai " Xuan Quanh " :
Hoi oi tram ngat mua cung dien
Ngo hep ... Thoi roi van tich lieu
Lau Vong-giai-nhan mai quanh nam
Ngay xua Kim oc chi muoi nam
Ðang cay the vi long vuong gia
Oi nguyet tien than ngot doa ram
Cuoi nam 1972, hoa hoi Paris be tac, chien truong mien Nam ac liet va My dung phao dai bay B 52 oanh tac Ha Noi suot 12 ngay dem cuoi nam. Phai nho ro boi canh do, moi hieu tam trang Vu Hoang Chuong qua bai " Ðon Xuan Muoi Chin " lam truoc Tet Quy Suu (nham ngay 3.2.1973) :
Bam dot tu di cu den nay
Ðon xuan vua van het ban tay,
Sang song Ngua da hai lan hi
Vach dat Trau them mot luong cay
Lua nem tran lan dau gio Bac
Vang rung tham tham day ho Tay
But toan chay nguoc dau long chu
Nui van nam ngang bac toc may
Dam ke tri giao toan kiet xac
Nua dem tru tich cung vo say
Hang nga bo dia cau di mai
Tet den buon khong chiu ve may
Xua roi lua phong ten bay
Gio choi nhac song nao day hoi gian
Bong ai tren da ngoi gan
Co nghe rung mot giay dan le loi
Troi xuan chang en dua thoi
Ma nhu gam day buc Hoi Van qua
Nghe keu day ben vang hoa
(dan tron bai)
Bai nay dang tren Giai Pham Van Xuan Quy Suu, phat hanh ngay 15.1.1973, truoc khi ky hoa uoc Paris. Vay Vu Hoang Chuong phai lam truoc do, vao thoi diem :
Lua nem tran lan dau gio Bac
Vang rung tham tham day ho Tay
Cau tho ngu y : lua thu vang, Vang Muoi khong so lua, che do mien Bac khong khuat phuc truoc vu luc tho bao. Ðay la mot cau tho nang tinh dan toc, nhung khong may nguoi de y, nhu mot thu cung dan le loi. Nguoc lai, nguoi ta boi moc nhung cau tho " chong cong " de len an va ha nguc Vu Hoang Chuong khi co co hoi.
Nguoi doc van tuong nha tho song trong may khoi, quen rang Vu Hoang Chuong goc gac la mot bo oc khoa hoc, toan hoc, nen da co nhung tinh toan chi ly, chinh xac : ban tay, tong cong co 19 dot, ung vao con so 19 nam di cu sang song (1954-1973). Ngua da hai lan hy la hai nam Giap Ngo (1954) va Binh Ngo (1966). Trau them mot luong cay la hai nam Tan Suu (1961) va Quy Suu (1973). Hai van may va say nhac ten hai tap tho dau tay ; Nua dem tru tich la ten mot bai tho. Nghe keu day Ben ngu y bai tho lam tai Sai Gon, ten cu la Ben Nghe.
Sau do, hiep dinh Paris ky ngay 27.1.1973, cham dut chien tranh Viet Nam tren giay to. Ngay ngay Tet Quy Suu, Vu Hoang Chuong co tho kip thoi ghi dau :
Ma la Nguoi ... kiep khac
Nguoi la Troi ... dem nay
Nghe chung lua da tat
Hai bo Con-Song nay
o nhi ! dau con Vet Cat
Sao long ai van chua hay ?
Nam kia, nguoi nin bat
Vong luan hoi da nguoc chieu quay
Ma thoi vat vuong, troi thoi luu day
(Tin Xuan)
Vu Hoang Chuong la nguoi thiet tha voi van menh dan toc va dat nuoc, gan bo voi ky niem Hang Khay Hang Trong hoa nao rung, nhat dinh phai ky vong vao hiep dinh 27.1.1973 se mang lai thanh binh cho dat nuoc, va ngay thong nhat se khong xa. Du rang ky vong ay chi rung mot giay dan le loi, va sau nay se khong dung voi thuc te : dat nuoc se thanh binh va thong nhat, nhung trong nhung dieu kien khac – ma Vu Hoang Chuong se la nan nhan.
Nam 1974, Tet Giap Dan, thi nhan co bai Thuy Vu Ðoan Tu, trich toan van, vi it nguoi con luu giu :
Co Bo om da ngu
Trong tranh tu bao gio
Cho den bay gio
Con say trong tho
Vuon bong hot vang chim Thuy Vu
Ðen xanh nen biec dem giao thua
Net but gay theo muc ua
Bao nam roi tieu so
Co phai xuan dang tu day lua
Mot chieu sau khong ai ngo
Truyen tin ve giac mo
anh nguyet mung lung canh lang dang
Nghe long troi dat uom to
Nguyet ve may cong di vang
Canh don hoa trang tuong tu
Oi thoi ao vai da mau nau thuyen da hu
Moi manh gi nua con ai nua
Ðanh ket vao huong Thuy vu tu
Tac gia giai thich : Thuy Vu nguyen la ten mot loai chim, sau thanh ten mot loai hoa : hoa mai trang, nhieu canh va nho hon Bach Mai . Noi la tho xuan, ky thuc bai nay nam giua mong va thuc. No quy o cho phan anh tam trang cua tac gia thoi do, ong se viet " ta danh mat het de con nhau " (Huyen Lan Truong Tu, cuoi xuan Giap Dan 1974).
* * *
Tho xuan tho Tet cuoi cung cua Vu Hoang Chuong la bai Vinh Tranh Ga Lon, lam vao ngay Tet Binh Thin, 1976. Bai tho duoc truyen tung nho duoc truyen khau. Nhung cung vi truyen khau, nen nhieu di ban khac nhau, nhieu ban sai lac, vo nghia. Ba Vu Hoang Chuong da than phien va ghi lai cho chung toi chinh van :
Vinh tranh Ga Lon
Sang chua sang han, toi khong danh
Ga lon, om som roi buc tranh
Rang vach co tai, tho co hoa
Biet long ai do, mat ai xanh
Mat ga huynh de bao lan quang
Long lon am duong mot tac thanh
Cuc tac nua chi, ngung un in
Nghe rong ngam vang khuc tan thanh
Ba Vu Hoang Chuong ghi chu : Tho co hoa co ba nghia : tho co xuong thi phai co hoa, goi la tho xuong hoa : tho phan nghich la tai hoa ; va tho hoa (ve) ra tranh. Vu Hoang Chuong noi tieng la uyen bac : tho ong thuong su dung nhieu dien co. Ðac biet bai nay ong su dung tuc ngu, theo truyen thong Nguyen Trai, Nguyen Du. Ba Vu Hoang Chuong luu y den nhung tuc ngu : " dung co mach, vach co tai " ; " xanh vo do long ". Nhung con nhieu thanh ngu, tuc ngu khac nhu : " tranh toi tranh sang ", " mat xanh ", " mat quang ga ", " ga cung mot me ", " lon am duong ", " con ga cuc tac la chanh, con lon un in mua hanh cho toi ". " Khuc tan thanh " ngu y " doan truong " . Con y nghia, ngu y di dom nhung tham tram cua tung cau, tung chu thi chung toi xin mien giai thich, so lam mat cai duyen ngam cua bai tho.
Chi mong van gioi ghi nhan : day la van ban chinh thuc cua bai Vinh tranh Ga Lon cua Vu Hoang Chuong lam vao dip Tet Binh Thin 1976. Ba Vu Hoang Chuong va chung toi chiu trach nhiem ve 56 chu trong van ban. Nhung di ban khac nen xem nhu la truyen khau, " tam sao ", duoc pho bien trong nghich canh. Sau do nha tho Vu Hoang Chuong bi bat, giam o nguc Chi Hoa, bi benh nang, dua ve nha may hom thi mat, ngay 6.9.1976, nham ngay 13 thang 8 nam Binh Thin, luc 23 gio.
* * *
Tom lai, o thoi trai tre Vu Hoang Chuong it co tho Xuan trong cac tap Tho Say, May, Rung Phong. Sau ngay di cu vao Nam, tho xuan cua ong thuong la hoai niem huong mua-xuan-mat ngam ngui bay. Khoang muoi nam ve sau, ong co nhieu tho xuan moi nam vi yeu cau cua bao gioi ; va lai, ong thuong dung the tho ngan, goi la nhi thap bat tu, de su dung de ky hoa mot tam trang, mot bien co lich su. Do do, nhung bai tho hoan canh lai la nhung bai tho thoi the va than the giau su lieu va tu lieu.
Chung toi suu tam va gioi thieu tho xuan cua Vu Hoang Chuong qua nhieu giai doan, de ban doc va van gioi co mot chuoi tu lieu. Nhung nhat dinh la thieu sot, nhat la nhung bai tho dang rai rac tren bao, hay rat nhieu tho xuan thu tac gui bang huu. Quy vi nao biet xin vui long mach, hoac cong bo, de dong gop vao viec hoan thanh Toan Tap Tho Van Vu Hoang Chuong sau nay.
Dung tu cho chinh xac, co the noi la Vu Hoang Chuong lam nhieu tho Tet va it tho xuan. Va noi chung, tho xuan Vu Hoang Chuong, o cai phan dong lai trong long nguoi doc thuong la :
Huong mua-xuan-mat ngam ngui bay.
Nguoi doi van mo uoc nhung thanh dat lam nen su nghiep. Nhung co nhung su nghiep lon lao hinh thanh tren mat mat.
Cao quy va thieng lieng thay, mot su nghiep lam bang mat mat.
Ðang Tien
Paris, Tet duong lich, 1/1/2001
Bạn đang xem trang tiếng Việt không dấu! Click vào link sau để xem trang tiếng Việt có dấu:
Thơ Xuân Vũ Hoàng Chương - Ddặng Tiến