loi noi dau
Cau chuyen nam trong boi canh lich su Viet Nam vao khoang giua the ky thu 15 trong khi nen van hoc nghe thuat Viet Nam dang tren da phat trien manh me do su xay cat Nha Van Mieu voi nhung Bia Tien si (con rua mang bia) hien con ton tai o Ha Noi va ky thuat in an do Tham Hoa Luong Nhu Hoc, mang ve sau khi hoc hoi o Tau. Chuyen bat dau tu nam 1428 sau khi Binh Dinh Vuong Le Loi thanh cong trong viec duoi giac Minh ra khoi nuoc va len ngoi lay danh hieu la Le Thai To roi ket thuc voi bai che Tay oan cho Nguyen Trai cua vua Le Thanh Tong nam 1465. Thoi gian 37 nam voi bao bien doi, ngoai su an mung chien thang cua toan dan, viec lam dau tien cua Le Loi la cung co uy quyen bang cach chuyen dung be lu tay sai tham quyen co vi, nghi ngo nhung nguoi tai ba co cong voi dat nuoc roi lan luot loai tru nhung nguoi ay du ho co nam giu binh quyen hay khong, nhu Tran Nguyen Han, mot vi tuong tai ba mac dau da tu chuc hoi huu (nhu Pham Lai, Truong Luong) ma van khong thoat khoi ban an tu hinh, danh phai tu vui minh theo dong nuoc lu, nhu Pham Van Xao mot vo tuong hien ngang trung truc bi xu tram vi la nguoi duy nhut con lai nam giu binh quyen, nhu Nguyen Trai, mot nguoi co cong lon hang dau trong viec duoi giac dung nuoc, truoc bi o tu vi nhung loi khuyen can thang thang, lam mat long bon sung ninh roi sau do duoc tha ra vi khong co chung co gi de buoc toi. Cai y dinh loai tru Nguyen Trai da phoi thai tu day, chi cho khi co dip ma thoi. Trong khoang thoi gian nay va truoc kia nua, co mot nguoi dan ba, huu tai huu sac, da tung tham gia voi chong trong thoi gian khang chien o vung rung nui Chi Linh, da tung tham du vao nhung luan ban ve hanh su khi Nguyen Long, con nguoi vo thu hai cua Le Loi, sau nay la vua Le Thai Tong, vua moi duoc 2 tuoi. Nguoi dan ba do chinh la Nguyen Thi Lo, vo cua Nguyen Trai (o day toi khong co phan biet vo chanh, vo thu va the thiep). Trong thoi gian dau cua trieu Le, voi luong bong it oi vi liem khiet nen khi Nguyen Trai bi o tu, gia dinh tung thieu, Thi Lo dinh di buon ban chieu de xoay so va lo cho chong, nhung vi uy tin cua chong, nang danh song goi ghem va co nan ni nhung nguoi ban than trong trieu cua Nguyen Trai de minh oan cho chong.
Sau khi da loai hai tuong tai Tran Nguyen Han va Pham Van Xao, khi co giac, chinh vua Le Thai To phai tu cam quan di diet giac, mac dau bi suy nhuoc vi tuoi gia va su huong thu. Truoc khi chet, Le Thai To hoi han ve nhung viec lam cua minh, da phong cho Thi Lo lam chuc Le Nghi hoc si, day cung nu va chi bao Thai Tu Nguyen Long (9 tuoi) dong thoi duoi het bon ninh than Le Quoc Khi, Trinh Ba Hoanh, Dinh Bang Bang va can dan Nguyen Long nen dung nhung nguoi tai, trung truc nhu Nguyen Trai. Khi vua Thai To bang ha (nam 1433), truyen ngoi lai cho Thai Tu Nguyen Long, da mat me khi vua moi 2 tuoi, den khi duoc 10 tuoi lai mat cha. Ong len ngoi lay danh hieu la Le Thai Tong, con nho ham choi (le duong nhien), hao sac (vi nhung nguoi duong thoi co quyen the ai cung vay, nhu Nguyen Trai co 4, 5 vo va chua ke bao nhieu the thiep) nhung chua co mot hanh dong nao ro rang trai voi luan thuong dao ly thoi do. Trong nhung nam dau, duoi quyen nhiep chinh cua Le Sat, vua co hai nguoi vo la Le Ngoc Dao (con Le Sat) va Le Nhat Le (con Le Ngan). Le Sat cang ngay cang long quyen nen khi nha vua hieu ro su viec, muon nam quyen da lan luot loai tru Le Sat va Le Ngan (da thay the Le Sat nam quyen nhiep chinh). Som phe bo Ngoc Dao, Nhat Le, nha vua lap nam ba phi moi : Duong Thi Bi, me cua Thai Tu Nghi Dan (sanh nam 1439) duoc phong lam Hoang tu nam 1440 roi bi truat phe ngoi Hoang Tu cuoi nam 1441, Le Thi Mai, me cua Khac Xuong, nhu mi, khong tham du vao su tranh chap quyen hanh, Nguyen Thi Anh, me cua Bang Co (sanh nam 1441), duoc phong Hoang tu sau khi chao doi duoc vai thang, Ngo Thi Xuan va Ngo Thi Binh tu Ngoc Dao (dang mang thai) la hai chi em.. Su tranh gianh anh huong trong hoang cung da den hoi gay can ma nguoi chu chot la Nguyen Thi Anh, mot nguoi dan ba dep sac sao nhung sau hiem, tan ac.. Sau khi loai Duong Thi Bi va danh duoc ngoi Hoang Tu cho con minh, ba chia mui dui sang Ngo Ngoc Dao. Den day ta moi thay vai tro quan trong cua Nguyen Thi Lo. Trong cung, ngoai su ran day cung nu va chi bao nha vua, Thi Lo con ket than voi Ngo Ngoc Dao vi hai ho Ngo, Nguyen da quen biet tu lau. Chinh Ngo Tu, cha cua Ngoc Dao da gioi thieu Nguyen Trai cho Le Loi trong thoi gian khoi nghia va da gioi thieu Nguyen Thi Lo giu chuc Le Nghi hoc si cho vua Le Thai To. Vi biet Ngoc Dao dang mang thai, vua duoc long vua, vua duoc long nhung cong than hoang toc nhu Dinh Liet, Nguyen Xi va than can voi Thi Lo va Nguyen Trai, ba Nguyen Thi Anh sau khi to cao ba Ngoc Dao dau doc con minh voi nha vua khong duoc, danh dung muu ke de chia cach Nguyen Trai voi Thi Lo, Thi Anh cho nguoi phao truyen o ngoai thanh va nhut la o Con Son noi Nguyen Trai dang ve huu (vi bat dong y kien voi hoan quan ninh than Luong Dang ve vu Le Nhac) rang nha vua dang dan diu voi Thi Lo, nhung co tranh khong cho tin nay truyen den tai nha vua. Nhung la thu trao doi giua Nguyen Trai (dang ghen vi nhung tin truyen nham) va Thi Lo trong thoi gian nay cho thay ba Le Nghi hoc si van tron dao nghia. Biet rang Ngoc Dao khong the song yen on o trong cung, Nguyen Thi Lo va Dinh Liet bi mat dua Ngoc Dao dang co mang ra tron o chua Huy Van va theo mot so sach ba Ngoc Dao sanh thai tu Tu Thanh (nam 1442) o noi nay. Mot cau hoi duoc dat ra : neu ba Le Nghi khong dua ba Ngoc Dao chay tron thi sau nay chac gi co trieu dai huy hoang cua vua Le Thanh Tong ? Dieu do cung cho minh thay la nhung viec lam tot cung nhu cong duc cua Nguyen Trai va Thi Lo roi cung duoc nguoi doi nho on, minh oan va ton sung. Lich su dau vai tram nam sau cung cho ta thay dau la su that.
Toi khong dam ke het cau chuyen, nhung chac chan qui vi da tung nghe noi toi hoac da tung doc qua theo mot quan niem nao do, chi mong qui vi nhin chut it thi gio de cung tro ve voi di vang va de song lai nhung ky niem xa xua. Mong don nhan nhung loi chi trich xay dung cua qui vi va xin thanh that cam on truoc
Bordeaux ngay 27 thang 5 nam 2001
Tac gia Nguyen Gia Linh
Bạn đang xem trang tiếng Việt không dấu! Click vào link sau để xem trang tiếng Việt có dấu:
Lời Nói Đầu