lich su

LICH SU

Tiec chua tan canh,ruou chua say
Con day ta hen khuc quanh nay…
Quyet the giua tran vung tay kiem
Cung hen ben troi dan xe may[1­
Dat Tong bao lan thanh quach do [2]
Troi Nam muon thuo rang ky dai
San nha giac den toan dan danh
Ham tu [3],Chi Lang[3]…xac giac day…

Duong Lam[vophubong]


NOTES:
----------


[1]Dan phao binh… ban vong cau, xe may di…

[2­­]
Ly Thuong Kiet danh Tong, 1075-1076
Nam 1075, Vuong An Thach cam quyen chinh nha Tong, tau voi vua Tong la Dai Viet bi Chiem Thanh danh pha, quan con sot lai khong day van nguoi, co the dung ke chiem lay duoc. Vua Tong sai Tham Khoi, va Luu Di lam tri Que Chau ngam day binh nguoi Man dong, dong thuyen be, tap thuy chien, cam cac chau huyen khong duoc mua ban voi Dai Viet.
Vua Ly biet tin, sai ong va Ton Dan dem hon 10 van binh di danh. Quan bo gom 60.000 nguoi do cac tuong Ton Dan, Than Canh Phuc[8], Luu Ky, Hoang Kim Man, Vi Thu An chi huy, tong chi huy la Ton Dan. Bo binh tap trung ngay o cac chau Quang Nguyen, Mon (Dong Khe), Quang Lang, To Mau roi tran sang danh cac trai Vinh Binh, Thai Binh, Hoanh Son, chau Tay Binh, Loc Chau. Mot canh quan khac dong gan bien gioi Kham chau cung keo toi danh cac trai Nhu Hong, Nhu Tich va De Trao, "quan ta toi dau nhu vao nha trong khong nguoi"[9].
Ly Thuong Kiet chi huy 40.000 quan thuy cung voi chien di duong bien tu chau Vinh An (Quang Ninh) do bo len danh cac chau Kham, Liem; Tong Dan vay chau Ung. Ngay 30 thang 12 nam 1075, quan Nam tien chiem thanh Kham Chau, bat toan bo quan quan ma khong phai giao chien mot tran nao. Ba ngay sau, 2 thang 1 nam 1076, Liem Chau cung that thu[10].
Khi duoc tin hai chau Kham, Liem da mat, nha Tong rat hoang mang, lo ngai, cac tuong o dia phuong boi roi. Ti kinh luoc Quang Nam tay lo voi va xin vien binh: 20.000 quan, 3.000 con ngua, xin them khi gioi, do dung va mot thang luong, va xin duoc dieu dong cac dan khe dong, tat ca lay doc duong tu Kinh den Quang Tay. De dieu khien quan duoc mau chong, ti ay cung xin doi den thanh Tuong, gan phia bac Ung Chau[11].
Trong luc boi roi, trieu dinh Tong doi pho rat lung tung. Vua Tong cach chuc Luu Di va sai Thach Giam thay coi Que Chau va lam kinh luoc su Quang Tay.
Tren cac mat tran, quan Ly hoan toan lam chu. Ly Thuong Kiet cho dao quan o Kham va Liem Chau tien len phia Bac. Dao do bo o Kham Chau keo thang len Ung Chau. Duong thang dai chung 120 cay so, nhung phai qua day nui Thap Van. Con dao do bo o Liem Chau tien sang phia dong bac, chiem lay Bach Chau, duong nhu de chan quan tiep vien cua Tong tu phia dong toi. Hen ngay 18 thang 1 nam 1076, hai dao quan se cung hoi lai vay chat lay Ung Chau.
Ung Chau la mot thanh luy kien co, do tuong To Giam cung voi 2.800 quan cuong quyet co thu.
Do giam Quang Tay nha Tong la Truong Thu Tiet dem quan den cuu. Ly Thuong Kiet don danh o cua ai Con Lon (nay thuoc thanh pho Nam Ninh, khu tu tri Quang Tay) pha tan duoc, chem Truong Thu Tiet tai tran.
Tri Ung Chau la To Giam co thu khong hang. Quan Dai Viet danh den hon 40 ngay. Sau cung quan Viet dung hoa cong, ban cac chat chay nhu nhua thong vao thanh, trong thanh thieu nuoc, khong the chua duoc chay. Cuoi cung quan Nam bat dan Tong chong bao dat cao den hang truong de ho treo len thanh. Ngay thu 42, thanh bi ha, tuong chi huy To Giam tu thieu de khoi roi vao tay quan Ly[12]. Nguoi trong thanh khong chiu hang, nen bi giet het hon 58.000 nguoi, cong voi so nguoi chet o cac chau Kham, Liem thi den hon 100.000[12], tuy nhien quan Ly cung ton that den mot van nguoi va nhieu voi chien[11].
Ly Thuong Kiet lam co xong thanh Ung, lai lay da lap song ngan cuu vien roi dem quan len phia Bac lay Tan Chau. Vien quan coi Tan Chau, nghe thay quan Nam keo gan den thanh, lien bo thanh chay tron[13]. Muc tieu hoan thanh, Ly Thuong Kiet cho rut quan ve.
Ly Thuong Kiet bat song nguoi ba chau ay dem ve nuoc. Nha Ly cho nhung nguoi phuong bac do vao khai pha vung Hoan - Ai (Thanh - Nghe).

[3­
Tran Ham Tu - Tay Ket De phong thu mat phia Nam cua thanh Thang Long, quan Nguyen dung 2 can cu lien ke nhau o hai bo song Hong, mot o Ham Tu Quan (cua Ham Tu - nay o Khoai Chau, Hung Yen) va mot o Chuong Duong Do (ben Chuong Duong - nay o Thuong Phuc, thuoc Thuong Tin, Ha Noi). Thang 5, Tran Quang Khai dan quan tan cong dong thoi 2 can cu nay.
Toa Do va O Ma Nhi o Thanh Hoa, Nghe An giao chien voi quan Tran do Tran Quang Khai chi huy may lan deu bi day lui. Luong thuc gan can, toi mua he nong buc, quan Nguyen khong hop thoi tiet, hai tuong ben bo y dinh truy tim vua Tran ma vuot bien ra bac de hoi binh voi Thoat Hoan.
Tran Quang Khai thay quan Nguyen rut ra bac ben bao voi vua Tran. Vua Tran cung cac tuong nhan dinh rang: Quan Nguyen neu con manh, at truy kich vua Tran tu hai mat nam bac; nay canh phia bac khong toi, canh phia nam rut di tuc la da moi met. Nha Tran xac dinh day la thoi co phan cong [41].
Tran Nhan Tong sai Tran Nhat Duat lam chanh tuong, Chieu Thanh Vuong[42] va Tran Quoc Toan lam pho tuong di cung voi Nguyen Khoai mang 5 van quan ra bac duoi danh Toa Do. Trong quan Tran Nhat Duat co tuong nguoi Trung Quoc cua nha Tong cu la Trieu Trung theo hang.
Tran Nhat Duat gap binh thuyen Toa Do o ben Ham Tu, ben chia quan ra danh. Hai ben chong nhau ac liet. Toa Do di duong xa, giao chien lau ngay da moi met, trong thay co hieu Tong cua Trieu Trung, lo lang tuong rang nha Tong da khoi phuc sang giup Dai Viet. Nhom quan nguoi Hoa trong hang ngu quan Tran deu muon tra thu nen danh rat hang.
Trong khi do quan Tran lai dung ke ly gian, ban ten gan giay sang ben quan Nguyen, noi rang chi danh nguoi That Dat chu khong danh nguoi Hoa. Dieu do khien nhieu tuong si nguoi Hoa trong quan Nguyen khong tan luc chien dau hoac tro giao sang hang quan Tran. Toa Do bi thua to. Sau khi thua tran o Ham Tu Quan, Toa Do van khong biet rang Thoat Hoan da thao chay. Canh quan Toa Do dong o song Thien Mac[12](doan song Hong o Hung Yen) va tim cach lien lac voi ong. Duoc it ngay, Toa Do biet tin quan Thoat Hoan da that bai va rut chay, ben lui ve Tay Ket (Khoai Chau).Ngay 24 thang 6 nam 1285, Tran Hung Dao truc tiep chi huy quan danh Toa Do. Toa Do va O Ma Nhi thua, bo thuyen di duong bo ra phia bien. Tren duong chay, Toa Do bi quan Dai Viet bao vay, sau cung bi tuong Vu Hai cua nha Tran chem dau. O Ma Nhi thi chay thoat ve Thanh Hoa. Theo Dai Viet su ky toan thu, vua Tran Nhan Tong trong thay thu cap cua Toa Do thi coi ao ngu phu len va noi "nguoi lam toi phai nen nhu the nay" roi sai nguoi kham niem tu te.
Su lieu dan khac nhau ve cac tuong tham chien. Co tai lieu cho rang Tran Nhat Duat cung Tran Quoc Toan, Nguyen Khoai va Trieu Trung cung danh tran Ham Tu [41], co tai lieu dan rang chi co Tran Nhat Duat va Trieu Trung danh Ham Tu, con Nguyen Khoai va Tran Quoc Toan danh tran Tay Ket.[43]
[4­
Tran Chi Lang Thang 9 nam 1427, Lieu Thang di duong Quang Tay, Moc Thanh di duong Van Nam sang cuu Vuong Thong. Duong Lieu Thang di du tinh tu Lang Son, qua Xuong Giang de vao Dong Quan. Le Loi sai Le Sat cung Le Van Linh, Luu Nhan Chu mang 2 van quan va 5 voi tran len ai Chi Lang don danh.
Ngay 8 thang 10, canh quan Lieu Thang tien vao Viet Nam. Le Sat dat phuc binh o Chi Lang roi sai tuong giu ai la Tran Luu mang quan ra danh nhu, gia thua, truoc tien bo ai Pha Luy ve ai Chi Lang. Quan Minh hang hai tien len gianh ai Pha Luy, roi tien den Chi Lang. Ngay 20 thang 9 (10/10 duong lich), hai ben lai dung nhau o Chi Lang, Tran Luu lai thua chay. Lieu Thang dan quan tien phong tien len truoc, Le Sat va Luu Nhan Chu do ra danh, chem duoc Lieu Thang o nui Ma Yen cung hon 1 van quan Minh.

nguon :Wikipedia

Ý kiến bạn đọc

Bạn đang xem trang tiếng Việt không dấu! Click vào link sau để xem trang tiếng Việt có dấu: LỊCH SỬ