vũ trụ do tam tạo

Duc Phat da khám phá ra Tam
Trong tinh lang, hay cau khan No,
Vũ trụ nguyen nhan hạu quả
Nó là nguòn góc sác tuóng, chúng sinh
*
No la sóng ỏ, thác di ve
No la sinh khí, hoi ta tho
Bản lai Nó vo diẹn mục
Nó vo sác, vo nhát vạt, vo ngã
*
Tam bát nhị tụ Nó thanh tinh
Tu noi tam minh ma tìm cau
Vo sỏ trụ kién kỳ tam
Tat ca phap gioi deu o trong tam
*
Tam sẽ chi day cho chung ta
Cho ta thay, cam, nghi va tuong
No hien huu nhu that vay
Vu tru lan chung sinh do tam tao
*
Nó hien huu lãn khong hien huu
Tam giói duy chi nhat chan tam
Nhu kỳ tam, Phat cung vay
Nhu Phat ba dòi, chung sanh dong Tam
*
Quan tanh phap gioi duy tam tao
Phat Nhu Lai la phap gioi than
Tam ay chinh la Phat tam
Tam tuong niem Phat, tam quan tuong Phat
*
Chi Phat biet phap vo sai biet
Phi phap the tanh von chang khac
Tam sanh thi vạn phap sanh
Tam diet thi nhát thiét vạn phap diet
*
Tanh nghiep von tụ khong tich diẹt
Chung sanh nuong noi thuc sác tuóng
Nghiep luc rát kho nghi ban
Chiéu kién vien diẹu ngũ uản giai khong
*
Tát cả phap khong cho di den
Vạn pháp khong co kẻ sáng tạo
Vo sanh diẹt vo thủy chung
Giác ngọ nhu thị tri kién Nhu Lai

******
Pháp Luạ̣n:

Tam la cái chi chi?

Le Huy Trú

Tinh kia ai doi ma cho, Tam nay ai tuong ma to tuong tinh?

"Tình là tình nhièu khi khong mà có. Tình là tình nhièu lúc có nhu khong." (Tình có nhu khong, Tác Giả: Tràn Thiẹn Thanh)

Trong Tam qua khu bat kha dac, tam hien tai bat kha dac, tam vi lai bat kha dac, trong Duy Luc Thien, 23/08/2017, Truyen Binh viet:

“Trong bai nay, chung ta se khao sat cau noi trong Kinh Kim Cang co y nghia gi?

“Tam qua khu bat kha dac, tam hien tai bat kha dac, tam vi lai bat kha dac.”

Truoc het can hieu Tam la gi? Tam duoc mo ta ro rang nhat trong Duy Thuc Hoc Phat giao. Tam (Citta) bao gom 8 thuc : Thay, Nghe, Ngui, Nem, Tiep xuc than the, Y thuc, Mat-na thuc (Manas) va A-lai-da thuc (Alaya). Co che hoat dong cua tam bao gom 18 gioi (luc can: mat, tai, mui, luoi, than the, nao bo; luc tran : sac, thanh, huong, vi, xuc, phap; luc thuc: thay, nghe, ngui, nem, tiep xuc than the, y thuc). Tat ca moi du lieu (data) hoat dong cua 18 gioi duoc chat chua trong Manas, do la cai ta cua moi chung sinh. Du lieu cua tat ca manas duoc chat chua trong mot cai kho cuc lon goi la Tang thuc hay A-lai-da thuc (Alaya), do la Tam.

Nhu vay Tam la toan bo du lieu cua Tam gioi. Cai vu tru menh mong ma chung ta dang song trong do chi la mot phan nho cua Tam gioi.

Kinh Hoa Nghiem noi: “Nhat thiet duy tam tao” nghia la tat ca moi canh gioi, trong the gian hay ngoai the gian, trong vu tru deu la do tam tuong. Di nhien, Einstein va rat nhieu nguoi khong thay nhu vay voi nhuc nhan va cai nao chap nhi nguyen cua ho.

Ong ta bien luan, neu toi khong nhin mat trang nua thi no khong con co do?

Ma that nhu vay, khoa hoc hien dai da chung minh, dung nhu loi kinh xua ghi lai, Duc Phat quan thay vi mo, vi mo, va ngu uan giai khong, thay that nhu vay, khi cac khoa hoc gia quan sat/khong quan sat nhung ban chat co/khong voi tinh thong minh cua hat (particles) va song (waves).

Khoa hoc gia chi chung nghiem qua quan sat nhung khong the giai thich duoc tai sao khi ho co tinh quan sat thi song (waves) bien thanh hat (particles). Nhung khi lo la khong nhin thi hat tro thanh song?

Neu ho nghien cuu mot ti Phat Phap thi sang to ngay:

Sac (hat, vat chat, matters, particles) tu Khong (song, vo sac tuong, waves, emptiness) ma co. Khi co tam tim sac thi no hien huu nhung khi khong co tinh tim thi no hoan khong, tro lai cai ban tanh nguyen thuy cua no la Khong (vo, emptiness). Dieu nay da chung minh la van vat do tam tao.

Nhung cai tieu tam nay co tinh linh, thong minh. No co the lien he, noi chuyen voi nhau trong dai tam linh. Tat ca cung chi la mot.

Cai nguyen ly tu nhien cua vu tru nay khong nhung xay ra trong the gioi vi mo ma no cung ap dung cho ca the gioi vi mo, va ngay ca nhu thi trong coi tam linh ma khoa hoc dang dam chan tai cho vi khoa hoc chua co day du tri tue de kham pha duoc cai ma ho vo minh goi do la huyen bi nay.

Y nghia nay con duoc dien ta trong cau: “Tam gioi duy tam, van phap duy thuc” nghia la Tam Gioi deu la tam, tat ca cac phap deu la thuc. Tat ca moi sac gioi deu chi la thong tin (information) tu cai Alaya database.

Trong nhung kinh dien Pali, nen tang nguyen thuy cua tat ca kinh dien Dai Thua, Nguyet Xung (Chandrakirti), trong Prasannapada Madhyamakavrti, trang 45, co trich doan kinh Ratnakuta sau day noi ve cai tam bat kha nay: “Khi ta tim kiem cai tam thi ta khong the nhan ra cai tam; cai ma ta khong the nhan ra duoc thi ta khong the cho rang no co thuc; cai ma ta khong nhan co thuc thi cai do khong phai la qua khu, khong phai tuong lai va cung khong phai hien tai; cai khong phai qua khu, tuong lai va cung khong phai hien tai thi cai ay khong tu co ban tinh; cai khong tu co ban tinh thi cai do khong phat khoi; cai khong phat khoi thi khong co tieu diet” (Cittamahi pa rigavesya-manam na labhyate yam na labhyate tan nopa-labhyate yan nopalabhyate tan naivatitamnanagatam na pratyutpannam yam naivatitam nanagatam na pratyutpannam, tasya nasti svabhavah. Yasya nasti svabhavas tasya nastyutpadah yasya nastyutpadas tasya nasti nirodha iti vistarah). (Mervyn Sprung Lucid Exposition of the Middle Way, 1979, trang 46; Th. StcherbaLsky, The Conception of Buddhist Nirvana, 1977, trang 134).

Trong phap luan cua Candrakirti nay, nhung danh tu “citta” bao gom ca to tuong, tu tuong, xuc dong tinh cam, ca hai mat tinh cam va ly tri, y thuc linh dong hang chuyen, “mano” thi co tinh cach ly luan tri thuc, va “vinnana” co tinh cach truc nhan cua giac cam, duoc chung ta hieu nham la dong nghia voi nhau (ti cetas cittam mano vijnanamiti tasyaiva paryayah, trang 303).

Dieu nay cho thay, co the Ngai cung chua nam chac duoc tam cho nen khi thi goi no la tam, khi thi long, khi la hon? Cho, meo, trau, ngua, nguoi, ma, phat lan lon khong co duoc mot can cuoc (ID, cai nga) nhat dinh?

Nhung dinh nghia o tren ve Tam cung khong khac gi nhung triet luan gia mu khac dinh nghia ve con voi ao tuong. Danh khong trung nen ngon khong chinh!

Tom lai, Kinh Kim Cang da truc chi nhan tam, noi len mot thuc te phu phang ma nhan sinh van tam tu, hoai cong tim kiem ngay ca truoc khi Duc Thich Ca tai sinh cho den bay gio, do la tam qua khu, hien tai, vi lai deu bat kha dac, nghia la khong co that, moi sac gioi deu do tam tuong tuong ma ra. Khong co chuyen canh gioi hien tai khac ve ban chat voi canh gioi qua khu hay vi lai. Tam qua khu, hien tai, vi lai cung chi la mot thu ca me mot lua nhu nhau va deu chi la ao tuong khong phai that.

Ma da chap nhan la no khong co that roi thi tai sao chung ta cu dai dong van tu, lam cam chia tam thanh ba thi, khong gian thoi gian, o ngay luc nay day de lam gi ... bay gio day?

Hien nay van co da so tri thuc cung van me muoi nhu Sartre, cho rang chi co hien tai la Phat, con qua khu, vi lai, la Ma, do la mot thu nhan thuc au tri, vo minh, ma co Hoa Thuong Duy Luc da quo trach rang ho khong hieu Phat phap, cung khong biet khoa hoc, lan triet ly nhan sinh.

Dinh nghia ve Tam cua Duy Thuc Hoc Phat Giao o tren tuy hap dan nhung rat kho hieu cho da so nhung nguoi binh thuong nhu chung ta.

Hon nua, khong phai ai ai tu Dong lan Tay cung deu dong y voi cai chu quan o tren, do la, “Tam duoc mo ta ro rang nhat trong Duy Thuc Hoc Phat giao.”

Di nhien, nhung hoc gia, nhung ton giao, va Phat Giao kinh dien khac cung da dinh nghia va luan rat chi tiec dai dong ve tam. Nhung cang doc nhieu ve nhung suy luan tu tam tuong nay cang lam cho chung ta them roi tri, dau tim chu cha ai that su hieu tam la cai chi chi?

Pham Cong Thien viet, “Nguoi kham pha dau tien va cuoi cung tat ca tinh the bi mat cua “Tam” (Psyche) trong suot dong Lich Su Tu Tuong Triet Hoc Tay phuong gan 2.500 nam, do la tu tuong gia bi mat nhat cua Tay phuong Heraclite. Chi co hai cau sau day thoi cua Heraclite cung du xo day tat ca tam ly hoc, phan tam hoc, tam benh hoc, van van, roi ket vao tuyet lo.”

“Cai Tam (Psyche, tam Phat) co cai Tinh (Logos hieu theo Heraclite, tuc la dong nghia voi Tri Tue Bat Nha) tu huan truong len” (cau thu 115).

Nguoi khong the bao gio tim thay duoc nhung su tan cung cua Tam (Psyche, Bo De Tam), du nguoi co di tim kiem khap moi neo duong cai Tinh (Logos, ban lai) cua Tam (Psyche) thi qua la ho sau cua doan kien. (cau thu 45, sap loai theo Diels) ”

Chu “Psychologie” xuat phat tu chu “Psyche” va “Logos”.

“Muon hieu noi hai cau tren cua Heraclite thi phai bo ra it nhat hai chuc nam de hoc Triet ly Tay phuong va phai dot het tat ca nhung quyen sach ve Tam ly hoc va Triet hoc va Luan ly hoc.” (Buoc Chan Thu Hai Dao Nguoc Tro Ve Su Im Lang. Su Chuyen Dong Toan Dien Cua Tam Thuc Trong Anh Sang Bat Tan Cua Phat A Di Da, Pham Cong Thien)

Thoat nhien don ngo, mot trang thai no bung cua tam thuc, mot su thong thi van su deu thong, tat ca xay ra trong khoang khac nhu bi dien giut, ngoai suc tuong tuong va kiem soat cua chung ta.

Tri tue khong can hoc ma tu co. Chan ly tu no co tanh thuyet phuc. Khi con vo minh thi du cho co bo ra suot kiep cung kho ma giac ngo duoc. Triet ly Tay Phuong bay gio da vo dung chi danh cho nhung triet gia cua vien tam than. Trong thoi dai van minh ky thuat bay gio, may phuoc, chung ta khong con thay nhung “gan triet gia” nay chay day duong tren the gioi.

Hai cau tren cua cai ong Heraclite, “vo danh” doi voi so dong nhan loai, khong co gi cao sieu de dung len, de ton sung, va mat cong toi hai chuc nam de hoc triet ly tay phuong hoa ra hieu duoc cai ong ta khong hieu noi, 2500 nam ve truoc. Thay vi, chung ta co the tim thay cai bi ti cua Heraclite trong vai giay tren internet, va cung doc duoc nhung giai thich nay trong vai dong ngan gon ro rang, nhan nhan trong nhieu kinh sach cua Phat Giao.

Xuyen thien su co cau ke: “Tim kiem hoai ba thoi cai tam trong ba coi thoi gian ma van khong thay duoc.” (Tam te cau tam. Tam bat kien).

Trong kinh Kim Cang, Duc Phat day: “Nhu Lai noi ve cai tam, nhung thuc ra khong phai co cai tam, vi the moi goi la cai tam. Tai sao vay ? Vi khong the tim duoc cai tam qua khu, khong the tim duoc cai tam hien tai, khong the tim duoc cai tam tuong lai.” (Nhu Lai thuyet chu tam, giai vi phi tam, thi danh vi tam. So di gia ha ? Tu Bo De, Qua khu tam bat kha dac, hien tai tam bat kha dac, vi lai tam bat kha dac).

Duy Thuc Tam Thap Tung, ke thu 4, co ghi:

“Cai tam co do, ma khong co do, cai tam troi chay lien tuc nhu dong song ‘hang chuyen nhu boc luu’.”

Chu “Tam” (Citta) la nen tang cua tat ca kinh dien Phat Giao. Danh tu “Citta” co nhieu nghia tuy theo can tri bat dong cua nhan sinh. (The Pali-English Dictionary suggests citta is heart/mind.)

Cung nen de tam, chu Citta xuat phat tu chu “Cit” co nghia la suot ngay To Tuong (day dream, mo tuong, nghi lien mien, lo ra?

Tinh kia ai doi ma cho, Tam nay ai tuong ma to tuong tinh?

Va Citta o trong chu Cittakulani la “Loan tam, Tam dien dao, Tam vien.” Vay thi tam di tu me toi ngo hay nguoc lai, tu an toi dong?

Cho nen cai dinh nghia tren nay cung la vong ngu khong diem tam dang.

Trong kinh Anguttara Nikaya, Duc Phat da noi: “Nay hoi nhung ty kheo, ta thay rang khong co hien tuong nao luot di nhanh chong nhu cai tam. Kho ma tim duoc mot su so sanh nao de dien ta duoc su luot di nhanh chong cua tam.” (Naham bhikkhave annam ekadhammam pi samanupassami yam evam lahuparivattam yathayidam cittam yavancitam bhikkhave upama pi na sukara yava lahuparivattam cittam ti) (Anguttara Nikaya, I tr. 10).

Trong kinh Anguttara Nikaya II, tr. 177, va kinh Samytta Nikaya, I, tr. 39, Duc Phat cung da noi: “Hoi cac ty kheo, the gioi nay duoc dan dao boi tam tu, the gioi nay bi quet sach boi tam tu, the gioi nay duoi suc manh cua tam tu” (S. I. p. 39: Cittena niyyati loko cittena parikassati, cittassa ekadham-massa sabbeva vasam anvagu; A. II, p. 177: Cittena kho bhikkhave loko niyyati, cittena parikassati cittassa uppannassa vasam gacchati).

“Chi co tu tuong moi lanh dao ca the gioi nay: ‘Tam’ va ‘Tu Tuong’ deu dong nghia o day.” Theo kinh Samyutta Nikaya, tac dong noi bat nhat cua “citta” (tam) la “to tuong” (cinteti) (S. I, p. 57).

Toi khong dong thong voi quan diem nhu tren cua kinh dien, vi toc do, suc manh, tu tuong va to tuong khong phai la nhung thanh phan cua vo sac tuong lan vo luong sac tuong trong vu tru ma chung chi hien huu o trong tam tuong cua con nguoi ma thoi. Ngay ca vu tru cung o trong tam vi tam tao ra vu tru.

Duc The Ton thay vi yen lang nhung da phai giang ve cai Tam bat kha thuyet do qua cai ngon ngu gia danh cua nhan loai. Cho nen, Ngai noi nhu vay ma no khong phai nhu vay nhung no la nhu vay do.

Tam bat kha dac, khong the nhan cach hoa, ca nhan hoa, nam bat bo tui, hay de dang tu nghi qua ngon ngu truyen tin gioi han cua nhan sinh.

Vi khi da diem trung tam roi thi no khong con la vo tam, vo nga nua ma la huu tam, chap nga.

Toi khong muon mat cong doc gia, lap di lai lai nhung luan dieu pho thong hoa ra thong thuong ma ai cung da tung nghe, va doc qua nhieu lan ve dinh nghia cua no.

Toi chi muon lap di tai khon trinh bay cai tam nay day qua mot lang kinh va khia canh ma nhung nguoi mu so voi chua voi cao toi duoc. Vi toi la quan tuong dui ngoi tren dau voi bi may dua mu duoi dat thay vi xo voi lai so nham chan toi, roi thua the leo len, lan mo, so mo, xam pham tiet hanh cua toi bang cach so bop vien ngoc bau Mani cua toi, ma chung mu cu tuong la ho dang thi nhau ro voi, va roi thi chung no cai nhau chi choe tu cho la chi co rieng moi minh ho moi dien ta dung la voi that, ke ca phan khong voi cua toi?

Nghe ho cai nhau riet roi toi cung nhap tam tuong toi cung la mot phan cua voi, bat kha phan, that dung “du so nhu rua”?

Danh tu citta con duoc dich la spirit (soul, linh hon) trong tieng Anh, con nghia la tam (heart). Spirit cung co nghia la chi (khi), va con co nghia la su song, sinh (life).

Goc Latin cua danh tu Spirit la spirare co nghia la ‘tho.’ Tho vao la inspiration, tho ra la expiration! Spirit co nghia la tap hop hoi tho vi do la sinh luc (lifeforce) toi can thiet cua doi song.

Neu tam la “tho” va neu tho la hit vao tho ra nhu dinh nghia cua tieng Latin o tren thi “no” hit vao cai khi gi? Oxygen (O2) va tho ra than khi (CO2)?

Nhung cai gi tho? Chung sinh tho hay cai Tho tho?

Neu Tam la vo sac tuong, khong dien muc, phi vat chat vay thi Tam (linh hon, spirit) co can tho hit Oxygen nhu than xac phai tho, phai an, phai uong, phai ngu de song khong?

8 thuc va 18 gioi o tren co the la ban lai cua “tam ta” chu khong phai la dien muc cua tam ta. Muon kinh nghiem nhung thuc gioi nay tam ta phai tam thoi cau tao ra than xac de kinh nghiem vat chat huu hinh.

Roi vi vo minh va tu do chu quan, so huu hoa Tam la cua Ta bang cach gan them cho cai tam ta (Citta cua Nga) 8 cai thuc rat nguoi: “Thay, Nghe, Ngui, Nem, Tiep xuc than the, Y thuc, Mat-na thuc (Manas) va A-lai-da thuc (Alaya). Voi 18 gioi kha nang va co che pham tuc cua chung sinh (luc can: mat, tai, mui, luoi, than the, nao bo; luc tran: sac, thanh, huong, vi, xuc, phap; luc thuc: thay, nghe, ngui, nem, tiep xuc than the, y thuc.”

Roi thi xay “kho ta” (storehouse-consciousness, alāya-vijñāna, C. 阿 賴 耶 識) de chua dung no nhu da dien ta truou tuong o tren, “Tat ca moi du lieu [metadata] hoat dong cua 18 gioi can tran duoc chat chua trong Manas (mind, citta and viññāṇa), roi lac quan cho do la cai Ta cua moi chung sinh. Du lieu cua tat ca manas duoc chat chua trong mot cai kho Tang thuc voi y kien, y tuong, loi nhin, linh tinh (Alāya-vijñāna is a reservoir in which all ideas, impressions, perceptions and cognitions are deposited), tu tien nhan chu quan suy ra roi da so ca tin, chap nga tuong that la Tam ta.”

Moi vat cung la tam va moi tam cung la vat.

“Everything material is also mental and everything mental is also material.” David Bohm

Toi co gang don gian nhu the nay, chua ai that su biet tam la cai quai gi, no o dau, va cai ban lai dien muc no nhu the nao nhung cung vi dong vo minh nhu vay nen chung ta deu dong tam cong nhan tren can ban la tam khong co sac tuong, phi vat chat.

Vi nhu da noi, khong ai that su biet no la cai quai gi nhung ua day khon nguoi khac ve cai quai di khong biet do cua minh.

Co the do la ly do ma toi thuong thich noi va viet ve cai Tam vi toi biet, cha ai biet toi noi trung hay sai. Nhat la khi ma toi doc ton, tu phong cho minh la dai thien tri thuc tri tue gia, duoc sap dung tren hang nhi tren cac thien tri thuc khac tren the gioi.

Ri tai ma nghe, ngay chinh toi cung khong biet toi noi cai quai gi nua cho nen co dong tam voi toi thi khong han la diem trung tam ma bat dong tam voi toi cung chua chac la diem trat tam? Tru khi chung ta cung nham mat diem can may ra trung ngay tam diem?

Cho nen, muon biet diem dung hay trat thi phai thay duoc tam diem de ma nham vao. Ngay nao, chua tim ra duoc cai trong tam do thi lam sao biet duoc diem trung hay trat?

Toi da vua moi diem tam khong. Thu ngam dum diem Tam, de nham xem la toi vua diem Tam, trung hay trat?

Tom lai, van vat duy “nhan tam” phan duyen tao ra ... ao/that.

Dieu ma toi thuong noi, do la nhan sinh khong bo cong, chu tam, co tinh di tim cai co ma mong tim cai khong...co.

Chung ta khong the di tim cai biet minh dang co “trong nha co bau thoi tim kiem,” khong the kiem cai chua mat, ma chi nhin ra de ngong tim cai minh mat.

Tuy nhien, thay vay nhung dung tuong nhu vay. Nghe vay dung nghi nhu vay. Doc nhung gi toi viet nhu vay nhung dung that tha ca tin nhu vay vi no khong dung nhu vay nhung ma no that nhu vay.

Lòng kia ai doi ma cho,
Tam nay ai tuong ma to tuong lòng?
Tam là tam nhièu khi khong mà có.
Lòng là lòng nhièu lúc có nhu khong.

Tam tình
Tình tam
Tình có
Tam khong

Ý kiến bạn đọc

Bạn đang xem trang tiếng Việt không dấu! Click vào link sau để xem trang tiếng Việt có dấu: Vũ Trụ Do Tâm Tạo