tran te xuong
Tran Te Xuong luc nho bo me dat ten la Tran Duy Uyen. Sinh ngay 10 - 8 nam Canh Ngo (5 - 9 - 1870 Duong lich) o lang Vi Xuyen, huyen My Loc, tinh Nam Ðinh ( nay thuoc pho hang nau Nam Ðinh). Lon len tu la Mac Trai, hieu Mong Tich, Tu Thinh. Ong dau Tu Tai nam Giap Ngo (1894) nen nguoi doi thuong goi ong la Tu Xuong.
Tu Xuong thuoc dong doi nho gia, to tien co nguoi lap cong lon doi nha Tran nen duoc doi ho vua (quoc tinh). Nam muoi sau tuoi ong lay vo la ba Pham thi Man sinh duoc sau trai va hai gai . Ba Tu la mot phu nu Viet Nam dien hinh, thuong chong con, tao tan quan xuyen.
Du thong minh xuat khau thanh chuong, nhung khoa hoan lan dan, ong thi tam lan ma chi dau Tu Tai thiem thu (lay them). Song giua thi thanh, giap mat voi xa hoi thoi Phap thuoc nhieu doi thay den chong mat, nen tho ong ghi lai nhieu buc tranh cua thoi cuoc, day day tieng cuoi cung nuoc mat.
Tu Xuong mat nam 1907, ba muoi bay nam cuoc doi ngan ngui cua ong toan nam trong giai doan bi thuong cua dat nuoc, dung ngoi but dung cam va trao phung gieu minh, tuc la gieu doi, phanh phui moi cai nho nhang, ong da chui la ra chui, chui dich danh khong kieng de ai ca.
Tu Xuong co mot kha nang gay cuoi rat linh hoat, ong nhin goc canh nao cung dang cuoi. Thu phap cua ong tinh dieu, bien hoa va sinh dong. Ong tao ra nhung tinh huong nguoc doi, hoac cuong dieu, phong dai su viec, loi dung su da nghai di am di nghia, nho ong ma tieng Viet them phong phu .
Ðoc dao hon nua la ong vo vuot ve dich thu roi bat ngo danh guc. Ngoi but ta chan biem hoa cua ong san sat, lot ngay dac diem nhan vat. Ong con “dong vat hoa” nhung doi tuong chi trich den buon cuoi, muon hinh muon ve, ngon ngu Tu Xuong la ngon ngu cuoc song, day ap chat lieu, dung toan khau ngu dan gian. Nghe thuat gian di den muc tinh dieu, khong mau me dien co, tu Han, hay uoc le theo loi co dien.
Tu Xuong khon lam, ong tu cuoi minh truoc, xong tha ho cuoi thien ha, nen chang ai trach ong duoc . Ong bon khong sot mot ai, tu dan den quan, tu gia den tre, tham chi nha su ong cung khong tha . Bon linh Phap, vo chong vien quan su, Tu Xuong cung chang tu .
Xuyen qua dong tho dac sac cham bien hien thuc, ta con thay o Tu Xuong mot but phap tru tinh lang man, ong vua co tai vua co tam, cai chui cua ong luon xay dung, vach ro cho thien ha thay ma tranh, ke bi lot mat na xau ho phai chua. Bat luc vi thoi cuoc, vi ban than, Tu Xuong nhin cuoc doi doi khi cay cu, nhung qui nhat la cai tam ong luc nao cung van sang, ong co giu long thanh bach de canh tinh moi nguoi .
Xuyen suot qua tac pham cua Tu Xuong, cho du ong co trao long chua cay den buc nao ta van cam nhan duoc mot tam hon day nhan ban, mot tam long nghe si don hau thuy chung.
Tai tho cua ong duoc xep thu nam sau ba thi hao dan toc ( Nguyen Trai, Nguyen Du, Ho Xuan Huong) va Ðoan Thi Ðiem.
Va doc dao hon, Tu Xuong con la ong to cua ho Tu, ho cuoi nhu Tu Mo, Tu Su, Tu Xuat, Cu Nac, Ðo Phon, Tu Doanh, Tu Sot ….Cac ong Tu, ong Cu ay xep chau ben su phu Tu Xuong, hop thanh mot hoi chuyen cham chich thien ha .
Nguoi dan Nam Ðinh tu hao: “Ðoc tho Xuong, an chuoi Ngu”.
Tan Ða con song cung noi: “Trong cac thi si tien boi, phuc nhat Tu Xuong”.
Tran Thanh Mai goi Tu Xuong la “Nha tho thien tai”.
Nguyen Cong Hoan ton Tu Xuong la: “ Bac than tho thanh chu”.
Ðang Thai Mai khen Tu Xuong la “Thay Tu biet cuoi”.
Nguyen Tuan bieu duong Tu Xuong la “Nha tho co nhieu cong duc trong cong cuoc truong ky xay dung tieng noi van hoc cua dan toc Viet Nam”.
Xuan Dieu viet ve Tu Xuong:
“Ong Nghe ong Tham vo may khoi
Ðung lai van chuong mot Tu Tai”
Nha tho Nguyen Khuyen khi den vieng mo Tu Xuong cung da viet:
“ Kia ai chin suoi xuong khong nat
Co le nghin thu tieng van con”
Nam Tuan
1992
( Trich tap THO TU XUONG . Vu Hanh Hien tuyen chon NXB Thanh Nien Ha Noi 1992)
Bạn đang xem trang tiếng Việt không dấu! Click vào link sau để xem trang tiếng Việt có dấu:
Trần Tế Xương