thơ tụng ca chim họa mi
Sáu bài thuộc thể loại Thơ tụng ca (Ode) của thi sĩ John Keats đều là những bài thở nổi tiếng của ông, trong đó có bài ‘Ode to a nightingale’. Đây là bài thơ dài nhất, gồm 8 khổ thơ, mỗi khổ 10 câu. Nội dung nổi bật trong đó là sự mâu thuẫn giữa: thực tại / mơ mộng, cái chết / sự sống, đâu khổ / vui sớng… cùng lúc sảy ra trong tâm tư tác giả khi nghe tiếng hót của chim họa mi, và cảm khái về căn bệnh nan y của chính ông. Để rồi cuối cùng ông tự hỏi và chẳng thể trả lời được rằng mình đang tỉnh hay đang mê?
Bài thơ được John Keats sáng tác chỉ trong một vài tiếng đồng hồ khi đang ngồi nghỉ ngơi dưới một gốc mận và bất chợt nghe tiếng chim họa mi hót thánh thót từ một cành cây nào đó vào mùa hè năm 1819.
.
ODE TO A NIGHTINGALE
by John Keats (1795-1821)
My heart aches, and a drowsy numbness pains
My sense, as though of hemlock I had drunk,
Or emptied some dull opiate to the drains
One minute past, and Lethe-wards had sunk:
‘Tis not through envy of thy happy lot,
But being too happy in thine happiness,
That thou, light-winged Dryad of the trees,
In some melodious plot
Of beechen green and shadows numberless,
Singest of summer in full-throated ease.
O, for a draught of vintage! that hath been
Cool’d a long age in the deep-delved earth,
Tasting of Flora and the country green
Dance, and Provençal song, and sunburnt mirth!
O for a beaker full of the warm South,
Full of the true, the Hippocrene,
With beaded bubbles winking at the brim,
And purple-stained mouth;
That I might drink, and leave the world unseen, blushful
And with thee fade away into the forest dim:
Fade far away, dissolve, and quite forget
What thou among the leaves hast never known,
The weariness, the fever, and the fret
Here, where men sit and hear each other groan;
Where palsy shakes a few, sad, last gray hairs,
Where youth grows pale, and spectre-thin, and dies;
Where but to think is to be full of sorrow
And leaden-eyed despairs,
Where Beauty cannot keep her lustrous eyes,
Or new Love pine at them beyond tomorrow.
Away! away! for I will fly to thee,
Not charioted by Bacchus and his pards,
But on the viewless wings of Poesy,
Though the dull brain perplexes and retards:
Already with thee! tender is the night,
And haply the Queen-Moon is on her throne,
Cluster’d around by all her starry Fays;
But here there is no light,
Save what from heaven is with the breezes blown
Through verdurous glooms and winding mossy ways.
I cannot see what flowers are at my feet,
Nor what soft incense hangs upon the boughs,
But, in embalmed darkness, guess each sweet
Wherewith the seasonable month endows
The grass, the thicket, and the fruit-tree wild;
White hawthorn, and the pastoral eglantine;
Fast fading violets cover’d up in leaves;
And mid-May’s eldest child,
The coming musk-rose, full of dewy wine,
The murmurous haunt of flies on summer eves.
Darkling I listen; and, for many a time
I have been half in love with easeful Death
Call’d him soft names in many a mused rhyme,
To take into the air my quiet breath;
Now more than ever seems it rich to die,
To cease upon the midnight with no pain,
While thou art pouring forth thy soul abroad
In such an ecstasy!
Still wouldst thou sing, and I have ears in vain
To thy high requiem become a sod.
Thou wast not born for death, immortal Bird!
No hungry generations tread thee down;
The voice I hear this passing night was heard
In ancient days by emperor and clown:
Perhaps the self-same song that found a path
Through the sad heart of Ruth, when, sick for home,
She stood in tears amid the alien corn;
The same that oft-times hath
Charm’d magic casements, opening on the foam
Of perilous seas, in faery lands forlorn.
Forlorn! the very word is like a bell
To toll me back from thee to my sole self!
Adieu! the fancy cannot cheat so well
As she is fam’d to do, deceiving elf.
Adieu! adieu! thy plaintive anthem fades
Past the near meadows, over the still stream,
Up the hill-side; and now ’tis buried deep
In the next valley-glades:
Was it a vision, or a waking dream?
Fled is that music: – Do I wake or sleep?
.
THƠ TỤNG CA CHIM HỌA MI
Tim ta đau, và dại tê choáng váng
Cảm giác như nốc độc dược chán chê
Hoạc đã đổ thuốc phiện vào mương máng
Một phút thôi là chìm xuống sông Mê
Ta chẳng tị ganh cùng ngươi hạnh phúc
Nhưng chạnh đau, ngươi vui sương tràn trề
Ngươi đích thị là nàng tiên Dryad
Với những bài ca thánh thót mê ly
Trên những cây sồi rợp xanh bóng mát
Cất giọng cao trong trẻo nhất mùa hè
Ôi, ta mơ có một vò mỹ tửu
Ủ sâu trong lòng đất lạnh ngàn năm
Ngửi hương Hoa, và đồng xanh sắc cỏ
Nhảy múa, cợt đùa, khúc hát bình dân
Mơ cốc vang nồng ấm áp miền Nam
Ngập hương vị của đất trời phương đó
Lấp lánh đầy bọt bong bóng sủi tăm
Và màu nho còn vương môi sắc tím
Ta đỏ mặt, rời thế giới, lặng câm
Cùng với ngươi biến mất giữa rừng đêm
Biến thật xa, biệt tăm, và quên lãng
Chuyện thuộc về ngươi cây lá chẳng hay
Sự mỏi mòn, nỗi lo âu, ấm lạnh
Đây, nơi họ ngồi than thở cùng nhau
Nơi vài sợi tóc bạc, buồn, run rẩy
Nơi xanh xao, tuổi trẻ chết héo gầy
Nơi tâm tư chỉ toàn là ngao ngán,
Tuyệt vọng khiến cho mắt nặng như chì
Nơi Sắc đẹp không làm ngời đôi mắt
Tình hờ không gắn bó đến ngày mai
Bay đi! Bay đi! Ta bay rheo ngươi
Không bằng cánh những Thần Men Rượu
Nhưng bằng đôi cánh tàn hình Thơ Phú
Dù trí óc cùn bối rối, chây lười
Sẵn sàng cùng ngươi! Màn đêm êm ái
Và Chị Hằng Nga có lẽ đã lên ngôi
Lung linh quanh nàng bầy sao Tiên nữ
Nhưng chỗ này ánh sáng chửa đến nơi
Ngọn gió mát cách ngăn tiên với tục
Qua màu xanh u ám, lối rêu quanh
Ta chẳng biết loài hoa gì dưới đất
Và hương chi dìu dịu máng trên cành
Nhưng ta đoán bóng tối thường đem ướp
Vị ngọt thơm tháng mùa vụ riêng dành
Bãi cỏ, bụi lùm, trái cây hoang dã
Táo gai trắng, và hồng dại rừng xanh
Loài hoa tím mau phai trong kẽ lá
Hoa hồng hương già cỗi giữa tháng năm
Đẫm sương đêm thoang thoảng mùi men rượu
Những đêm hè, lũ ruồi nhặng săn tìm
Bóng tối ta lắng nghe, và nhiêu lần
Dâng hiến nửa trái tim cho Quỹ sứ
Vần thơ ta kêu tên hắn dịu dàng,
Lặng lẽ hòa chút hơi vào sự sống
Nay thần chết dường như đã viếng thăm
Ta thanh thản lìa đời trong khuya khoắt
Giữa lúc ngươi tuôn khúc hát tri âm
Ôi tuyệt vời! Ôi say mê, ngây ngất!
Ngươi vẫn hát nhưng tai ra vô ích
Nhạc cầu siêu thành lớp cỏ hoang tàn
Ngươi không chết! Hỡi, loài Chim Bất tử
Không thế hệ nào dẫm đạp lên ngươi
Tiếng ngươi hót đêm nay còn nghe mãi
Như ngày xưa vua chúa đã từng nghe
Có lẽ chính bài hát xa xưa ấy
Thấu tim buồn, nàng Ruth nhớ cố hương
Nàng đứng, lệ rơi giữa đồng ngô lạ
Lời hát kia đã vẳng đến tai nàng
Cửa ma thuật mở ra trên bọt sóng
Của biển nguy, cô độc đất thiên đàng
Cô độc! Lời như hồi chuông cảnh tỉnh
Giã từ ngươi, ta về lại chính ta
Vĩnh biệt nhé! Đừng lừa nhau hư ảnh
Ngươi cũng là một thứ tiểu yêu ma
Vĩnh biệt nhé! Bài thương ca văng vẳng
Qua đồng cỏ gần, băng trên suối sâu
Ngược lên sườn đồi, và giờ rớt xuống
Những lũng, những rừng kế tiếp với nhau
Đó là mắt thấy, hay là du mộng?
Khúc nhạc đã tàn: – Ta tỉnh hay mê?
19/6/2023
Trần Đức Phổ phỏng dịch