thượng dương nhân
Thượng Dương nhân! Thượng Dương nhân! Hồng nhan ám lão, bạch phát tân. Lục y giám sử thủ cung môn, Nhất bế Thượng Dương đa thiểu xuân? Huyền tông mạt tuế sơ tuyển nhập Nhập thời thập lục, kim lục thập, Đồng thời thái trạch bách dư nhân, Linh lạc niên thâm tàn thử thân. Ức tích thôn bi biệt thân tộc, Phù nhập xa trung bất giao khốc. Giai vân nhập nội tiện thừa ân, Kiểm tự phù dung, hung tự ngọc Vị dung quân vương đắc kiến diện, Dĩ bị Dương phi dao trắc mục Đố linh tiềm phối Thượng Dương cung, Nhất sinh toại hướng không phòng túc. Túc không phòng, thu dạ trường, Dạ trường vô mỵ thiên bất minh. Cảnh cảnh tàn đăng bối bích ảnh, Tiêu tiêu ám vũ đả song thanh. Xuân nhật trì, Nhật trì độc toạ thiên nan mộ, Cung oanh bách chuyển sầu yếm văn Lương yến song thê lão hưu đố, Oanh quy yến khứ trường tiễu nhiên, Xuân vãng thu lai bất ký niên, Duy hướng thâm cung vọng minh nguyệt. Đông tây tú ngũ bách hồi viên. Kim nhật cung trung niên tối lão, Đại gia dao tứ thượng thư hiệu, Tiểu đầu hài lý trách y thường, Thanh đại điểm mi, mi tế trường. Ngoại nhân bất kiến, kiến ưng tiếu, Thiên Bảo mạt niên thời thế trang! Thượng Dương nhân, khổ tối đa, Thiếu diệc khổ, lão diệc khổ, Thiếu khổ, lão khổ lưỡng như hà? Quân bất kiến, Tích thời Lã Thượng mỹ nhân phú, Hựu bất kiến. Kim nhật Thượng Dương cung nhân bạch phát ca Dịch Nghĩa Người cung Thượng Dương! người cung Thượng Dương! Má hồng âm thầm già, tóc ngày bạc thêm. Quan thái giám áo xanh, cắt cho việc canh cửa cung. Từ khi giam vào cung Thượng Dương, đến nay trải đã bao xuân Cuối đời Huyền Tông (2) bắt đầu tuyển vào, Lúc vào mười sáu, nay sáu mươi tuổi. Cùng một lớp tuyển có hơn trăm người, Lâu năm rơi rụng, nay còn thân tàn này sót lại. Nhớ khi nuốt sầu từ biệt thân thích, họ hàng, Bị dìu lên xe, không cho khóc Ai cũng bào vào cung là được nhờ ơn ngay, Má đỏ như hoa sen, ngực trắng như ngọc. Chưa được vua trông thấy mặt, Đã bị nàng Dương (3) lườm tự đằng xa. Vì ghen nên ngầm sai đầy vào cung Thượng Dương, Thế là cả đời nằm suông trong buồng vắng. Nằm buồng vắng, đêm thu dài. Đêm dài không ngủ, trời mãi chẳng sáng. Lẻ loi đèn tàn, bóng in trên vách, Mưa đêm rả rích, tiếng đập ngoài song, Ngày xuân trôi chầm chậm Ngày chầm chậm, ngồi một mình, trời mãi chẳng chiều. Oanh trong cung líu lo trăm giọng, buồn nghe đã chán tai. Én đậu sóng đôi trên giường nọ, tuổi già không còn ghen tị. Oanh về, én tếch, cảnh vẫn im lìm. Xuân lại thu quan, bao năm không nhớ, Duy ở chốn cung sâu, ngắm nhìn trăng sáng. Đông rồi lại tây, từng đã bốn năm trăm độ tròn (4) Ngày nay trong cung, tuổi mình già nhất. Mọi người đặt xa xôi cho cái tên : cụ Thượng. Đôi hài nhọn mũi, áo quần hẹp bó, Sáp đen lánh vẽ đôi mày nhỏ và dài. Người ngoài trông thấy, trông thấy hẳn cười: "Đấy! Lối điểm trang cuối đời Thiên Bảo!" (5) Người cung Thượng Dương khổ rất nhiều, Trẻ cũng khổ, già cũng khổ. Trẻ khổ già khổ, hai đường biết sao? Người há chẳng thấy bài phú "Người đẹp" của Lã Thượng (6) ngày trước ? Lại há chẳng thấy khúc hát "Đầu bạc" của người cung Thượng Dương ngày nay? (1): Thượng Dương cung : Một trong những cung dành cho những cung phi bị Đường Minh Hoàng bỏ sau khi Dương Quí Phi vào cung (2) Huyền Tông:Đường Minh Hoàng (3)Nàng Dương : Dương quí phi (4)Thời gian độ bốn mươi năm (5)Thiên Bảo: niên hiệu Đường Minh Hoàng (6) Cuối năm Thiên Bảo, Minh Hoàng ngầm sai người đi tìm gái đẹp. Người ta gọi bọn này là hoa điểu sứ. Thủa ấy có Lã Thượng làm bài Mỹ nhân phú ngụ ý chê Đường Minh Hoàng Dịch Thơ Người Thượng Dương Người Thượng Dương Má phấn phai hồng mái tóc sương, Thái giám cắt vào việc giữ cửa, Đã mấy mươi xuân chịu bẽ bàng. Năm ngoái Huyền Tông mới kén vào, Khi vào mười sáu, nay sáu mươi Trăm người kén vào cung một lúc, Mòn mỏi xuân xanh suốt cả đời. Nhớ lúc ra đi biệt họ hàng, Dìu lên xe tiễn cấm buồn thương, Bảo vào cung cấm, được sung sướng, Mày mặt tươi hồng, ngực nở nang. Chưa được đức vua nhìn thấy mặt, Đã bị Dương Phi để ý ngầm. Ghen bắt đầy vào cung Thượng Dương, Phòng không từ đó sống âm thầm. Đêm thu dài, Đêm dài không ngủ giời tối hoài. Bên ngọn đèn tàn ngơ ngẩn bóng, Tí tách mưa đêm dội cửa ngoài. Ngày xuân chẩy, Ngày chẩy, võ võ trời lâu tối, Oanh vàng hát mãi chẳng buồn nghe, Trông én đậu đôi già chẳng ngơi Oanh đi én lại bao âm thầm Xuân tới thu qua chẳng nhớ năm Cung sâu chỉ biết nhìn trăng sáng Tình tuần trăng đã bốn năm trăm Ngay nay trong cung tuổi già nhất Ai nấy gọi đùa cụ Thượng thư Giày dép đi chật, áo quần hẹp Sáp xanh tô mày, mày nhỏ sẹp, Người ngoài không nhìn, nhìn phải cười, Cuối đời Thiên Bảo thế mới đẹp. Người Thượng Dương khổ rất nhiều, Trẻ cũng khổ, già cũng khổ, Trẻ khổ già khổ đều ra sao ? Anh không thấy bài phú "Mỹ nhân" xưa kia của Lã Thượng, Lại không thấy bài ca "người Thượng Dương tóc bạc" ngày nay ru? Doãn Kế Thiện