tam thuc
"Van vat tran gian chi Vo-Thuong
Sang hen, vinh nhuc to nhu suong
Thenh thang mot coi khong bien-xu
Tam tri dau con canh van vuong
Vu tru bao la truoc gio chieu
Dua ve tam-thuc buoi co liu
Vo-bien tam-thuc khong bo ben
Lang lang troi xanh mot canh dieu
Bong sac hop tan con beo noi
Cai than tu dai co con chi
Nhut tam nhap dinh vo so huu
Chang co cua ta mot thu gi.
Rang chieu lap lanh sac y-vang
Nuoc biec theo dong bot vo tan
Chan buoc van-du troi chang vang
Mat nhin phong canh loi menh mang.
Tham me nam quan thoi sanh tu
Chang nhiem sau can tuc Niet-Ban
Giao hoa tuy duyen nao chuong ngai
Niem vui tu tai giua tran gian...’’.
(Trich ‘’Dao Vang Muon Thuo - Duc Phat Thich Ca Dac Dao’’)
‘"TU LA GI ?’’
‘’Tu, nghia la sua minh. Tu la giu gin than khau y duoc thanh tinh, de nham loai bo tam doc tham-san-si, va nhung tanh hu nghiep xau ma tu vo thuy kiep den nay minh da mac phai. Tu la de tam binh thuong thoai mai, de hoi tho nhe nhang luon giu chanh niem khong de chut lang xao, cung la de cho khong o nhiem chut bui tran nao...
Vui trong tham duc vui roi kho,
Kho de tu hanh, kho qua vui,
Neu biet co vui la co kho,
Tha rang dung kho cung dung vui,
Mong sao giu tam khong vui kho
Moi thoat ra ngoai loi kho vui.
(... ...)
O doi song dao hay tuy duyen
Tam tri an vui chang luy phien
Ngoai canh sau tran khong dinh mac,
Noi tam bat thuc hay diem nhien
Niem tuong khoi len lien buong xa,
Chan tam vang lang thay binh yen,
Ay la chan that cho cuoc song
Khong bi luy phien canh dao dien...’’.
(Trich ‘’Buoc Chan Xuat The’’)
* * *
" Tam Xa "
‘’Qua song da toi duoc bo
Bo ben kia do bay gio la day
Ngoanh nhin chon cu o hay
Dau la bo o ben nay ben kia ! 1’’
*
Ngoi ngan ngo dua mat nhin anh nang dau xuan qua song cua, ma long buon hiu hat. Roi dung day nhin len ban tho Phat :
‘’Ru sach mui tran con gio thoang,
Trang phau long dao luc trang len’’
Lam nham may cau tho Thien cua Duong Ba Trac, long tu nhu : ‘’Mui tran nang qua, gio nao du manh de dua qua song noi day ? Con ‘long dao’ thi bi Vo-minh che khuat, bui doi bam chat... Biet bao gio lau chui cho ‘trang phau’ ? Doi khi chui rua sach duoc vai ba phan, tuong la gioi lam ! Roi y y, lo denh bi no dong bam tro lai day nam, bay tac...’’.
Long minh van thuong canh giac, co gang ngan chan la dung de ‘’tam-ngon-gio-doi lam chao dong ngon den tam’’. Boi khi nghe nhung loi khen, che, chi trich, tan boc... Bong suc nho den bai tho ‘’Guom Tam’’:
‘’Bay lau nam luoi Guom-Tam
Chat Anh tham duc, chat Em tham tien
Chat bao tinh ai cuong dien
Chat luon nhung soi uu phien dut tan...2’’
Vay ma doi khi, chinh tai nghe, hoac ai noi lai nhung chuyen buon-vui, lam tam hon cung bi chao dao doi chut. Nhung roi kip chup nam bat ‘’cai tam’’ lai. Bang cach nghe ‘’Bat Nha Tam Kinh’’ va thu tri quyen Kinh ‘’Kim Cuong Bat Nha Ba La Mat’’. Thuong nghien ngam quyen ‘’Tu Vo Luong Tam’’; Tu, Bi, Hy co phan de thuc hanh hon Xa. Sau day, kinh xin mang phep chep lai goi den quy vi doan dau va bai ‘’Tam Xa’’ :
‘’Sanh trong canh nguoi that hy huu. Doi song cua chung sanh qua la khon kho. Cho de lo mat co hoi nay’’.
(Kinh Phap Cu)
‘’Con nguoi la mot chung sanh huyen-bi co nhieu tiem-nang phi-thuong.
Co hai nang luc trai nguoc luon luon tiem tang ngu ngam trong moi nguoi : mot, huong ve cao thuong trong sach, dac tanh cua cac thanh nhan. Va mot huong ve nhung dieu toi loi, nho ban cua ke sat nhan tan bao. Ca hai tiem luc nay deu co the phat sanh bat ngo voi mot suc manh vo cung hung hau. Xuat xu tu dau ? Chung ta khong dang ro. Ta chi biet rang no luon luon nam trong ta, nhieu hay it, manh hay yeu, tuy truong hop.
Trong guong may phuc tap cua con nguoi, co cai tam vo cung dung manh. Tam chua dung mot kho tang duc hanh va mot ham tat xau. Nguoi biet vun boi duc hanh la mot phuoc lanh cho nhan loai. Ke bi tat xau chi phoi la mot dai hoa.
Nhung ai co chi huong tro thanh bac vi nhan, cao thuong, va huu ich, nhunh ai muon vuot len dam dong quan chung de phuc vu nhan loai bang cach neu guong lanh trong sang va ban bo nhung loi day huu ich, nhung ai muon tan dung co hoi qui bau duoc sanh lam nguoi, deu het suc gia cong goi rua nhung tat xau con lai va phat trien nhung duc hanh dang ngu ngam trong tam.
Khai thac ham mo la mot dieu kho. De tim mo kim cuong, mo dau hay mot nhien lieu qui bau khac, con nguoi phai ton hao biet bao tien cua va cong lao, phai trai qua biet bao hiem nguy gian kho, co khi phai nguy hiem tanh mang, de dao sau vao long dat. Nhung, de khai thac kho tang vo gia dang ngu ngam ben trong con nguoi, ta chi can kien tri co gang va nhan nai gia cong. Moi nguoi, dau trai, dau gai, sang hay hen, deu co the co gang va nhan nai de thau thap su nghiep qui bau kia, vi do khong phai la mot di san do ong cha truyen lai.
The thuong ta coi tat xau cua con nguoi la thien tanh ngau nhien boc phat. Au cung la mot dieu la !
Cung la thay, tuy rang doi chieu voi tat xau co mot duc tanh xac thuc ma moi nguoi deu co the tho huong, ta lai khong coi duc tanh ay la thong thuong, phai co.
San han (dosa) la mot tat xau co suc tan pha vo cung khoc liet. Doi dien voi long san, tam ‘’Tu’’ (metta) la mot duc do nhe nhang em diu lam cho con nguoi tro nen cao-thuong, tuyet luan.
Hung bao (himsa), mot tat xau khac da gay biet bao toi ac va nhung dieu tan bao tren the gian. Tam ‘’Bi’’ (karuna) la vi thuoc co the tieu tru binh hung bao.
Ganh ty (issa) la chat doc cho co the vua la dong luc thuc day con nguoi vao nhung su nho ban va nhung tranh chap hiem nguy. Phuong thuoc nhiem mau va cong hieu nhat de tri binh ganh ty la tam ‘’Hy’’ (mudita).
Bam viu vao nhung gi ua thich va bat toai nguyen voi nhung dieu khong vua long lam cho tam mat binh than. Do su phat trien tam ‘’Xa’’ (upekkha) hai te doan tren se bi tieu diet dan dan.
(... ... ...)
‘’Tam Xa’’
Xa (Upekkha) la duc tanh thu tu trong Tu-Vo-Luong-Tam, kho thuc hanh nhat ma cung can thiet nhat trong bon duc tanh cao-thuong.
Phan ngu Upekkha do hai can nguyen ‘’upa’’ va ‘’ikkha’’. Upa la dung dan, chan chanh, vo tu. Ikkha la trong thay, nhan dinh, suy luan. Vay Upekkha la trong thay dung dan, nhan dinh chan chanh, hoac suy luan vo tu, tuc la khong luyen ai cung khong ghet bo, khong ua thich cung khong bat man.
Xa (Upekkha) o day khong co nghia lanh lung lanh dam, khong mang den the-su cung khong phai cam giac vo ky, khong vui thich khong phien nao.
Khinh re, phi bang, nguyen rua la thuong tinh. Hang nguoi trong sach dao duc thuong bi chi trich va khien trach. Giua con giong to cua truong doi, nguoi cao thuong luon luon giu tam binh than.
Duoc, thua, thanh, bai, ca tung, khien trach, hanh phuc va phien nao la nhung viec thuong xay ra trong doi lam xuc dong con nguoi. Duoc ca tung thi vui thich, bi khien trach thi buon rau la le thuong. Nhung, giua cuoc thang tram cua the su, Duc Phat day ta, luon luon than nhien, hanh tam Xa, vung chac nhu tang da to sung sung giua troi.
Tuc Sanh Truyen (Jataka) chep rang :
‘’Trong hanh phuc, trong phien nao, luc thang, luc tram, ta phai giu tam nhu dat.
Cung nhu tren dat ta co the vut bat luan vat gi, dau chua, dau ngot, dau sach, dau do, dat van than nhien, mot muc tro tro. Dat khong gian cung khong thuong’’.
Doi song cua Duc Phat la mot guong sang ve tam Xa cho nhung ai con luan chuyen trong vong tam-gioi (duc gioi, sac gioi va vo sac gioi).
Chua tung co vi giao-chu hoac mot nhan vat nao bi chi nghiem-khac, bi da kich, si-nhuc hoac bi lang ma nhieu nhu Duc Phat. Duc Phat lai cung la nguoi duoc tan duong, sung bai va ton kinh nhat.
Ngay kia, trong khi Duc Phat di tri-binh khat thuc, co mot dao si ba-la-mon ngao-man keu Ngai la nguoi cung dinh va doi xu voi Ngai het suc vo le, Ngai than nhien chiu dung va on-hoa giai-thich cho dao-si the nao la cung dinh va vi sao chang nen khinh re hang nguoi nay. Vi dao-si lay lam kham phuc.
Mot lan khac co nguoi thinh Duc Phat den nha trai tang. Khi Duc Phat den, chu nha lai dung loi vo le, doi xu voi Ngai mot cach tham te. Nhung Duc Phat khong tuc gian, on-hoa hoi chu nha :
- Neu ong biet co khach den nha vieng ong, ong lam sao ?
- Toi se sua soan mot bua com de dai khach.
- Tot lam,Duc Phat noi, nhung neu khach khong den thi sao ?
- Toi se cung vo con chia nhau bua com.
- Tot lam, nay ban, hom nay ban moi Nhu-Lai den nha de dai an. Ban da don len cho Nhu-Lai nhung loi tho lo coc can. Nhu-Lai khong nhan. Vay xin ban hay giu lay.
Loi noi nay da lam thay doi han thai do cua chu nha.
‘’Khong nen tra thu. Khi bi nguyen rua, mang chui, phai biet lam cam nhu cai mo be. Duoc nhu vay tuc la da dac dao qua Niet-Ban, mac du trong thuc te chua dac’’.
Do la nhung loi vang ngoc ma Duc Phat khuyen ta nen ghi nho hang ngay trong kiep vo-thuong bien doi nay.
Trong xu no, co lan mot mang phu phu-nhon xui giuc mot nguoi say ruou den nhuc ma Duc Phat tham te den doi Dai Duc Ananda khong the chiu duoc, yeu cau Duc Phat sang qua xu khac. Nhung Duc Phat khong doi cho va cung khong he xuc dong.
Mot nguoi dan ba khac gia co mang de vu oan Duc Phat giua cong chung. Mot phu nu khac nua bi giet de vu cao Duc Phat pham toi sat nhan. Mot nguoi ba con va de tu cua Duc Phat cung manh tam lan da tu tren doi cao, quyet giet Ngai. Chi den trong hang de tu cua Ngay cung co nguoi cho rang Ngay thien-vi, bat cong. Mot dang khac bao nhieu nguoi da tan duong cong-duc va ca tung Duc Phat. Bao nhieu vua chua da khau dau le bai duoi chan Ngai.
Nhu dat, Duc Phat nhan tat ca voi tam Xa hoan toan.
Vung nhu voi, manh nhu ho, ta khong nen run so truoc tieng dong. Mieng lan luoi moi khong lam cho ta xuc dong. Nhu gio thoi ngang man luoi ma khong bi vuong trong luoi, tuy song giua cho nguoi, ta khong nen luyen ai nhung lac thu huyen ao va vo thuong cua kiep nhon sinh. Nhu hoa sen, tu bun do nuoc duc vuot len tren bao nhieu quyen ru cua the gian, ta phai song trong sach, luon luon tinh khiet, yen tinh va an vui.
Nguoi thu truc tiep cua Tam Xa luyen ai (raga) va ke thu gian tiep cua tam Xa la su lanh dam, thai do lanh lung, xay lung voi the su.
Upekkha lanh xa long tham ai va trang thai bat man. Thai do vo tu, than nhien, an tinh la dac tanh quan trong cua Tam Xa. Nguoi co Tam Xa khong thich thu trong vui suong cung khong buc tuc trong phien nao.
Nguoi co Tam Xa doi xu dong deu, khong thay su khac biet giua nguoi toi loi va bac thanh nhan.
Tam Tu bao trum moi chung sanh; tam Bi, nhung chung sanh dau kho; tam Hy, nhung chung sanh hanh phuc; Tam Xa bao trum viec tot va xau, nhung dieu kha-ai va nhung dieu kha-o, thich thu va nghich long.
*
Nhung ai chu nguyen tro thanh thanh nhan trong chinh kiep nay, co the hang ngay phat trien va trau doi bon duc tanh cao thuong tren, luon luon tiem tang ben trong moi nguoi.
Duc Phat keu goi :
Nay chu Ty-Khuu, thi du nhu toan the vung dat menh mong nay tro thanh nuoc, va nguoi kia bo xuong nuoc mot cai ach, tren ach co mot lo. Roi co mot con gio thoi, day troi cai ach tu Dong sang Tay, mot ngon gio nua day cai ach tu Bac xuong Nam, va mot ngon khac nua tu Nam len Bac. Va cu nhu the, cai ach trien mien troi dat tren mat nuoc. Trong khi ay co mot con rua mu, moi nam troi len mat nuoc mot lan. Nhu vay, co the nao con rua mu, sau mot lan trong nam, troi len mat nuoc va thoc dau ngay cai lo duy nhut cua ach khong ?
Bach hoa Duc The-Ton, qua that con rua mu kho lam nhu vay.
Nay chu Ty-Khuu, cung the ay, sanh vao canh nguoi cung kho nhu vay. Cung the ay, Giao Phap (Dhamma) va Gioi Luat (Vinaya) ma mot dang Nhu-Lai tuyen bo kho co the truyen ba trong the gian.
Nhung nay, nay chu Ty-Khuu, qua that vay, trang thai lam nguoi da dat thanh dat, mot dang Nhu-Lai da phat hien tren the gian. Giao Phap va Gioi Luat ma Duc Nhu-Lai tuyen bo da duoc truyen ba trong the gian.
Vay nay, chu Ty-Khuu, cac con phai kien tri tinh tan de chung ngo : Day la dau kho, day la nguyen nhan cua dau kho, day la su cham dut dau kho, day la con duong dan den su cham dut dau kho’’.
(Trich chuong 42 quyen ‘’Duc Phat va Phat Phap’’)
Mua Phat Dan 2547 va Vu Lan Bao Hieu (2003)
Bạn đang xem trang tiếng Việt không dấu! Click vào link sau để xem trang tiếng Việt có dấu:
Tâm Thức