b. thời kì phân tranh ( 1533-1788)
I. NAM TRIỀU- BẮC TRIỀU ( 1527- 1592)
1. Nhà Mạc:
a- Chính trị:
Mạc Đăng Dung Giành giựt ngôi vua
Đặt niên hiệu thích ưa- Minh Đức
Rồi ra sức thu phục nhân tâm:
Phong tặng quan trầm mình tuẫn tiết
( Vì nhà Lê chẳng tiếc hy sinh);
Dụng chân tình con cháu cựu thần;
Phong quan tước ân cần chiêu dụ;
Mọi công việc hội tụ phép Lê...
Nhưng số người ghét, chê họ Mạc
Vào lâm sơn quyết gạt sự đời
Hay di dời ngoại quốc tha hương
Hoặc đổi họ khỏi vương thời đại
Số nhẩn nại âm thầm tạo lực (1)
Số chụp giựt nổi lên chống phá (2)
Bị Đặng Dung há để yên thân-
Vây, chặn bắt tay chân ngã ngũ...
Mạc Đăng Dung ngự đủ ba năm
Nhường ngôi con làm Thái Thượng Hoàng.
Năm canh thìn, lập đàn cúng bái (3)
Mạc Đăng Doanh hăng hái lên ngôi
Đổi niên hiệu ra thành Đại Chính
Nhưng quyền hành nằm dính tay Dung.
Năm canh tý chẳng cùng quốc sự (4)
Về âm ty tình tự Diêm Vương.
Con - Phúc Hải thẳng đường tiếp bước
Ngồi ngai vua đổi hiệu Quảng Hòa (5)
Năm bính ngọ bỏ ra thiên cổ (6)
Con - Phúc Nguyên thế chỗ ngôi cao
Hiệu Vĩnh Định chẳng xao quốc sự
Năm canh dậu cũng tự thác đi (7)
Con- Mậu Hợp thay quyền kế vị
Ba mươi năm cũng bị bêu đầu (8).
Nhờ nhà Minh bắt cầu nối nhịp
Giữ Cao Bằng hết dịp tranh đua.
b. Giao thiệp nhà Minh:
Quan Lê triều phân bua vua Minh
Xin viện binh khôi phục sơn hà.
Vua nhà Minh tỏ ra ưng thuận
Mượn dịp này chiếm quận châu ta
Sai tra xét thực hư thế nào
Về tâu rõ mới vào cứu ứng.
Năm đinh dậu sang bứng Đăng Dung(9)
Đóng Nam Quan dùng hịch phủ đầu:
Bắt họ Mạc- đặng cầu tước lộc.
Lại đưa thư mật ước Đăng Dung:
Nộp sổ bộ đang dùng trong nước,
Tự trói mình tạ trước Minh triều
Nếu biết điều tha cho tội tử (!).
Mạc Đăng Dung quá ư sợ chết
Sai sứ sang lết thết xin hàng.
Năm canh tý chẳng màng tủi nhục (11)
Giục các quan cùng mình tự trói
Sang Nam Quan quỳ gối ngoại bang
Nộp sổ sách cắt dâng năm động (12)
Hối lộ thêm vàng rồng bạc nén.
Quan nhà Minh còn kén chọn gì (?)
Tâu Minh triều phong quan nhị phẩm (13)
---------------------------------
LỜI BÌNH
Mạc Đăng Dung! Ông nhẫm ra chưa???
Định bắt chước người xưa Trần, Hồ?
Dựng cơ đồ thoát đoạt triều Lê?
Tài đức kém, u mê danh vị
Để muôn đời dị nghị trắng đen
Để muôn đời ố hoen sách sử !
Sĩ Đoan