ii. trịnh- nguyễn phân tranh
1- Họ Trịnh xưng Chúa miền Bắc.
Dứt nhà Mạc giang sơn thống nhất
Vua Thế Tông như hất sang lề
Mọi quyền hành thuộc về họ Trịnh
Vịnh công lao hà hiếp triều thần
Tự xưng Chúa bất cần ưng thuận
Ép Thế Tông bất luận thế nào
Như rót vào bổng lộc cho vua (1),
Quân túc vệ cũng vừa đủ số (2)
Việc lớn nhỏ đều do Trịnh quyết.
Chỉ khi nào thiết triều, tiếp sứ
Mới cần vua chứ chẳng ngó ngàng.
Ngày mỗi ngày Trịnh càng hống hách
Khiến đình thần tự tách phân chia...
2- Họ Nguyễn xưng Chúa Miền Nam:
Nguyễn Kim xướng phò Lê diệt Mạc
Lấy Thanh, Nghệ để đạt ỷ giốc
Đánh Sơn Nam cố dốc sức mình
Bị hàng tướng cố tình đầu độc
Chết giữa đường thân tộc còn ai?
Giao chính quyền vào tay con rể
Hai con trai kể còn nhỏ dại
Theo trường chinh thành đại anh hùng.
Trịnh lạnh lùng giết chết Nguyễn Uông (1)
Nguyễn Hoàng sợ sai luồng Hải Dương
Hỏi Bỉnh Khiêm con đường sống sót...?
Ông bảo rằng: nhảy tót Hoành Sơn
Trụ muôn đời còn hơn uất hận.
Kim nhờ chị xin trấn phía Nam...
Năm mậu ngọ Kiểm làm việc tốt (2)
Xin Anh Tông- cho chốt thuận Hóa.
...Bảo họ hàng kể cả thuộc binh
Đưa vợ con mưu sinh lập nghiệp.
Nguyễn Hoàng khôn- bặt thiệp, nhân hòa
Kính hào kiệt như là anh em
Yêu thương dân trọng, xem huyết thống...
Năm canh ngọ, quả rồng gặp nước (3)
Dẫu mơ ước cũng khó tựu thành
Được Trịnh Kiểm sẳn dành đất sống-
Đóng Thuận Hóa cho cả Quảng Nam
Lệnh mỗi năm nộp thuế đủ đầy
Nếu trật trầy bó tay chịu tội.
Năm canh thân Kiểm vội ra đi (4)
Việc cốt ghi Cối- Tùng đấm đá
Tranh quyền hành chớ há chịu thua...
Dụng thời cơ Mạc xua quân tới
Sai Lập Bạo cày xới Nguyễn Hoàng
Giặc băng ngàn hùng hổ tấn công...
Ông giả cách dâng vàng hòa hiếu
Dùng mĩ nhân sang níu tinh thần (5)(...)
Bạo vui mừng mất dần phòng bị
Quân Nguyễn Hoàng lẻn trị vong thân.
Năm quí tỵ thống nhất non sông (6)
Dư đảng Mạc vẫn mong khôi phục
Bèn nổi dậy chụp giựt đất đai (7)
Ông Nguyễn Hoàng ra tay dẹp giặc
Tám năm trời tắm, mặc gió sương...
Giúp họ Trịnh dẹp đường dọn ngõ
Hòng xứng danh khỏi hổ đời trai.
Thế mà Trịnh thường hay ghen ghét
Sợ một ngày hò hét ba quân
Lật đỗ Trịnh tranh giành quyền bính
Nên kiềm giữ nhầm tính chi li...
Năm canh tí, há chịu phục tùng (8)
Bọn Phan Ngạn vẫy vùng Đại An
Ông Nguyễn Hoàng cũng đang muốn thóat
Giả đánh giặc nhảy tót trở về
Chốt Thuận Hóa tư bề phòng bị...
Sợ Trịnh Tùng tỏ ý nghi ngờ
Đem con thơ gả cho Trịnh Tráng 99)
Rồi sai con cán đán Quảng Nam (10)
Dựng kho tàn tích trử lương thực.
Tuy bề ngoài nhất mực thuận hòa
Nhưng bên trong tỏ ra phòng bị.