ha nguyen du di giua duy my cua tho cu va rat hien dai cua tho tan hinh thuc
Ha Nguyen Du di giua Duy My cua Tho Cu
va rat Hien Dai cua Tho Tan Hinh Thuc
Nha tho Ha Nguyen Du da xuat ban vai tap sach o hai-ngoai, trong do co hai tap voi nhan-de: Mot nghe that toi-tan; mot nghe that cu ma lai con nhu mang tinh dia-phuong. Do la “Gene Dai Duong” va “Nhung Bai Hat Tan Co Giao Duyen”. Khong ro anh co gioi ve “Dan Ca Tai-Tu” thuoc nghe-thuat trinh dien Nam Bo hay khong; nhung nguoi viet bai nay tung biet anh rat co kinh-nghiem ve thao-tac tren may dien-tu. Anh la nguoi Phu-ta dieu-hanh to bao, trinh bay bai vo cho Tap chi “Chu-De” cua ong Nguyen Trung Hoi: to Tap Chi xuat ban duoc 15 so bao (khong phai chi co bon hay nam so bao nhu toi nho lam), da dong gop nhieu bai nghien-cuu van hoc va my-hoc thuoc chu nghia hien-dai. Roi den luc ta can phai tim toi lai nhung so bao co cong pho-bien hoc-thuat de dung quen su dong gop cua to Tap chi “Chu De” trong qua trinh hinh thanh Van hoc Hai ngoai.
Nguoi viet bai nay cung co sang tac ve tho, cung doi lan tim mot huong di rieng (vi du tho Luc Bat thi Thi-hoa canh vat do-thi nao mang dau an ky-nghe; tho Bay Chu thi voi de-tai Vat Ly Thien Van Vu Tru; Tho Tu Do huong ve loai Truong Ca, tu do voi nhung cau kha dai nhung van “Duy Tri Van” de nguoi doc nghi tho duoc viet kha dan do va dam chieu tu-ngu; va cau kha dai thi tranh duoc “tinh e-a” cua tiet-dieu tho). Nhung roi khi tong ket tu chon loc lai thi moi biet CHI CO THO TUY-HUNG moi lam minh thay hai long (de-tai dac-biet chua ai de-cap cung can luc tuy hung thi moi khien minh dam chim vao su dien-ta). Vi vay, ban ve tho thuoc chu-nghia hien-dai, Tho Tan Hinh Thuc, cua Ha Nguyen Du, thi nguoi viet bai nay la “Nguoi Dung Ngoai Cuoc”. Cung tung dung ngoai dong Chu Nghia Hien Dai Trong Thi Ca Hai Ngoai (gom Hau Hien Dai, Tan Hinh Thuc, Tho Cu-The), nguoi viet da co mot so bai ban-luan chu nghia hien dai trong thi-ca hai ngoai dang tren “Tap Chi Tho” cua Khe Iem, tren mang dien-tu “Talawas.blog” cua Pham Thi Hoai, tren Tap chi “Van Hoc” (luc Nguyen Mong Giac, roi Cao Xuan Huy, lam chu-bien).
Mac du tu xac dinh “khong cung hoi cung thuyen” voi Chu-Nghia Hien Dai, nhung nguoi viet da tim thay va neu ra nhieu dieu nguoi lam tho o hai-ngoai muon khong lap lai Tho thuoc Van hoc Mien Nam truoc 1975 (nghia la muon tranh buoc Tho Tu Do cua Thanh Tam Tuyen; tranh buoc Tho Thien hay Haiku am-huong dieu-voi Phat Giao; tranh buoc tho Duy Linh cua Thien Chua Giao; tranh buoc tho Hien Sinh cua nhieu thi si trong thoi nhieu-nhuong do chien tranh khong loi thoat; tranh buoc Tho Tinh Hien Dai cua Nguyen Sa; tranh buoc Tho Luc Bat Tan Ky cua Cung Tram Tuong; tranh buoc Tho Bay Chu Tan Ky cua To Thuy Yen...)
Theo Ha Nguyen Du, tho cua anh gom: “....Nhung so tho thuoc nhieu the loai khac nhau... Tu van dieu den tho Tu Do, ke ca nhung tho khong van hay tho Tan Hinh Thuc... Tom lai, tat ca tho trong tap nay la nhung dua con tinh than da sinh ra doi tu lau... toi nghi viec thu gom tho de in an... chon chung trong mot nam mo voi mo-bia mang ten VANG THO TREN DOA QUY VANG”. Lam tho du loai, nhung anh mong ban ve tho Tan-Hinh-Thuc cua anh hon cac loai tho khac. Tai sao vay: Ta nghi anh co xu-huong muon nhap Dong Thi-Ca Hai-Ngoai Thuoc Chu Nghia Hien Dai, ma noi len trong do nhung nguoi nhu Nguyen Dang Thuong; Nguyen Xuan Thiep (duoc ong Hoang Hung neu ra la nhung nguoi tiep tuc doi moi dang kinh ngac); Do Kh.; Le Dinh Nhat Lang; Nguyen Hoang Nam; Ngu Yen (duoc ong Hoang Hung neu ra la nhung nguoi xac lap tinh duong-dai, hau-hien-dai); Chan Phuong, Linh Dinh (duoc ong Hoang Hung nhan dinh la nhung nguoi tu cho quen lam tho tieng Phap, Anh hon tieng Viet; bay gio lai su dung tieng Viet ngay cang sac... cap nhat nhung von tu dang song, tieng long tu duong pho...); va Khe Iem (duoc ong Hoang Hung lien-ket vao Hien-tuong Tan-Hinh-Thuc anh huong rat manh vao trong nuoc.... co the coi la “phong trao” duy nhat trong tho Viet tu sau 1975); Do Le Anh Dao, Trang Dai Glassey TranNguyen, Luu Dieu Van, Nhu Quynh de Prelle, Phap Hoan (duoc ong Hoang Hung nhan-dinh la The-he moi day suc sang tao). Nhung dong chu in xien tren day, xin quy-chieu vao bai phat bieu cua ong Hoang Hung trong buoi ra mat cuon sach “40 Nam Tho Viet Hai Ngoai” cua tac gia Nguyen Duc Tung; to chuc ngay Chu-nhat 3 thang 9 nam 2017 tai bao-quan cua nhat bao“Nguoi Viet” o thanh pho Westminster, California.
Nhung trich dan tho Ha-Nguyen-Du sau day chung to anh muon nhap dong vao Chu Nghia Hien Dai cua Tho Hai Ngoai, bao gom tinh-chat “Tho khong van, xuong hang bat chot”, vi du:
... dua mat trong mong nguoi
di do! Oi nguoi ve
dau dau la coi rieng
an lanh vet oan khien...
(trong bai: Hoang Hon Mua)
Va bao gom “Cach viet chu hoa hay khong hoa o dau cau co tinh Bat Dinh”, khong bi rang buoc quy-dinh nao, tuy theo tac-gia ngau-hung:
Du ngan do qua song hay chan duong
Vo ngua du bao to cuong phong du
Gai chong loi ve cay sinh ra de
tro hoa dung gio hoa no mong ve
voi mo va toi ve voi toi du
che troi menh mong hay khoanh vong toi
mit mu mai voi dem den du truan
Chuyen kiep nguoi cay sinh ra de tro...
(trong bai: Dung Gio Hoa No)
Va bao gom “Tinh Chat Lien-Van-Ban” noi-ket nhung giai-thoai, hay noi ket mot so cau tho cua nguoi khac. Mac du Ha Nguyen Du cung co neu “nguon” hay “xuat xu”, nhung day la nhung cau quen thuoc va nhung giai-thoai da pho-bien, nen doc-gia rat de nhan ra ai la nhung tac gia trong “lien-van-ban”:
khong nhu khan quan cho am co suot
mua dong cua cu gia miet que bau
troi anh lai quan mai nhung cuon may
xam van vu ran de vien da lua
nam trong cai quet gas voi ngon
tay bat khien con ngua troi khoc rong
cao nai gioi-tinh toi nghiep vay den
“con de buon tu tu giua dem suong”
vi uoc“bien cuoc doi thanh nhung toi
tan-hon” nen chiec chia khoa anh lanh...
(trong bai: May Xam Mam Mua)
Va bao gom “tinh truyen ke” ma trong chu-truong “Tan-Hinh-Thuc” cua Khe Iem cung da de cao, vi mot dac-tinh trong tho Tan Hinh Thuc cua Khe Iem la chu trong so am-tiet qua cach noi dam-thoai doi thuong cua nguoi My (noi mot hoi gom bao nhieu am-tiet thi dung lai de tho): Tho song hanh theo cach ay la nhan manh tinh-truyen-ke. Con Ha Nguyen Du lam ta luu y tinh-truyen-ke nho o nhung diep khuc lap lai nhieu lan. Vi du diep-khuc nay duoc lap lai ba lan trong bai “Nuoc Mat Cua Di Bay”:
Lan nao cung nhu lan nao
di bay cung ruom ruom nuoc mat moi
khi gap toi. Mac du noi lan nao
cung nhu lan nao nhung doi khi cung
co chut khang khac...
Chut khang khac do that ra la nhung hung-tin thoi loan lac ap den gia-dinh Di Bay voi boi canh anh em trong gia dinh ma o hai ben chien tuyen. Nghich canh vua la me liet si, vua la me si quan che-do cu. Nghich canh nguoi con gai con lai khong sao tot nghiep Dai Hoc duoc, vi ly-lich ba me nua phe ben nay, nua phe ben kia. Nhung roi co mot dong-canh: Di Bay cung con gai va dua chau trai sinh ra thoi nguoi con truong cua Di Bay o trong bung vung Binh-Tri-Thien, ca ba vuot bien den duoc nuoc ngoai. Nguoi con trai truong cua Di Bay thuoc quan Mat Tran Giai Phong Mien Nam, tu-tran o chien-truong Mien Trung ay. Nguoi con trai thu hai cua Di Bay la si quan Quan Doi Mien Nam (Viet Nam Cong Hoa) thi chet vi vuot trai tu cai-tao sau nam 1975. Tinh truyen ke duoc nha tho Ha Nguyen Du chu-tam di vao khia canh lam cho ruom ra, keo dai theo kieu “ca ke de ngong”, khong can luoc bot cho don gian nhu sau day:
... Noi co chut khang khac... chu that ra... truoc sau gi thi di bay cung ruom ruom nuoc mat. Truoc sau gi thi di bay cung khoc moi khi gap toi...
Co ly-thuyet-gia theo Chu Nghia Hien Dai o Hai Ngoai nhu ong Nguyen Dang Thuong chu-truong can lam tho bach-thoai, triet ha tu-tu, theo sat voi “bon khong” khi lam tho: Do la khong an-du; khong sieu-hinh; khong vu-tru; khong ngon-ngu tu-tu. Nhung ta nhan ra trong tho Ha Nguyen Du tiem-tang tinh-my-cam. Tinh my-cam nay phang phat do doc-gia cam nhan, co the nha tho Ha Nguyen Du khong chu-tam dua vao tho, vi vay loi tho tan mac ma khong tap trung vao mot hai cau tho co dong. Tuy vay: Tan mac, Ho hung, ma van co net dep lung-linh. No khong tap trung nhu cach tap-trung vao hai cau cuoi cua mot bai “Tho Luc Bat Ngan”. No khong tap trung vao so chu trong vai cau “Tho Tam Chu”; hoac vai cau trong Tho Bay Chu. Mot so cau tho cua Ha Nguyen Du bat-dinh trong so cau (tho tu-do khong van) va co khi map me gan mot the-loai tho nao do (tuong tu nhu tho ngu-ngon, tuong tu nhu tho bay chu); nhung nhung cau tho nay deu toat ra my-cam, cang quy o cho tac-gia ngau-hung ma tinh co vuot qua tinh tho bach thoai tran trui:
... lu hanh dong long may
nen gio mua giang troi
thuong nho oi nguoi ve
dau dau la coi rieng...
(trong bai: Hoang Hon Mua)
... tuong tuong minh la con dom dom
nho xiu nhung con dom dom chop
chop chop chop va chi chop chop
le loi le loi nhung du soi
cho duong bay cua minh hoi duong bay
bay cua nhung con chu...
(trong bai: Dong Den Con Chu))
... ngon tay da nhieu lan lam toi
co nhung cam giac nhu mot thoi
sat roi tum xuong day bien hoac
nhu mot vat nhe bong bay vut
(trong bai: Ngon Tay Cua Em)
Thien nghi “tinh my cam” trong tho cu am-tham con do trong cam thuc thi ca cua nhieu the-he nguoi Viet, nay cu-ngu tai My. Xin neu mot truong hop cu-the (cua nguoi viet bai nay va chung cho cac nguoi cung the-he trang lua) trong qua-trinh tiep-thu van-hoc tu luc buoc vao Trung-hoc: Khi len lop De Ngu (lop 8 Trung hoc) nien-khoa 1953-1954, ta tung hoc den tac-pham tho dai “Cung Oan Ngam Khuc”, den nay van con giu trong long cau tho my-cam am-i nay: “ Den Vu-ta nhen giang cua moc/ Thu ca-lau de khoc dem dai”. Qua lop De Tu roi tiep tuc o De Nhi (lop 9 va lop 11Trung hoc) nien-hoc 1955-1956; nien-khoa 1957-1958, ta lai co dip mung vi hoc trung hai lan mot tac pham van chuong lon nhat cua Viet Nam la Truyen Kieu, va cau tho my cam khong bao gio loi thoi ve dung tu ngu; mai lam ta than phuc cach mo-ta rat vi-nghe-thuat ve thoi-ky hoa Do Quyen va Hoa Luu no trong mua he oi buc: “Duoi trang quyen da goi he/ Dau tuong lua luu lap loe dom bong”. Con nam hoc lop De Tam (tuc lop 10 Trung hoc) nien-khoa 1956-1957, ta ngam ngui cung noi buon chinh phu tu si, trong boi canh xa xoi vung hoang mac Trung Quoc o tac-pham “Chinh Phu Ngam”, nhung cau tho my-cam trong boi canh quen thuoc nua thi-tran nua thon que Viet Nam moi lam ta khong quen: “Giot suong phu bui chim gu/ Sau tuong keu vang, chuong chua nen khoi”.
Neu ra day 3 tac-pham truong-thien co-thi co rat nhieu tu-ngu Han-Viet va tu-tuong chu-dao cung chiu anh-huong tu sach vo Trung Quoc, nguoi viet co y tu nhac nho xin nho lay vai cau tho thuoc my-tinh da dien ta tai-tinh “gan nhu toan la ngon-ngu Thuan-Viet” (tuy vay, doi khi cung con vuong viu mot hai tu Han-Viet). Cam-thuc my-tinh trong tho khong chi o ta canh, ma con o ta tinh, con o truc cam huyen-dieu (nhu qua bai tho Thuoc Duoc cua Quach Thoai); va con o trong loai tho buon ve Dinh Menh (nhu qua tho Nguyen Tat Nhien: “Nguoi tu tram nam ve nhu dao nhon/ Dao vet ngot dam/ Ta chet tram ngam... Nguoi tu tram nam ve qua song rong/ Chi thay song long long/ Chi thay song chap chung”). Vay my-tinh trong tho chinh la huong vi-nghe-thuat chu tri sang tac nhung gi lam ta dong-tam ve nghe-thuat, khong nhat thiet my-mieu hay trang-le.
Nha tho Ha Nguyen Du voi khuynh huong tan-thanh Chu Nghia Hien Dai: Co khi cung chu-truong theo ve cuc-doan “Bon Khong”; hoac chu-truong tho “Bach Thoai”; hoac de-cao “Tinh Doi Thuong”; hoac “Cau-truc dat cau Bat-dinh” ... Nhung ta nhan thay bong nha tho Ha Nguyen Du trong sang tac van co luc “Di Giua Duy-My Cua Tho Cu va Rat-Hien-Dai Cua Tho Tan-Hinh-Thuc”.
TRAN VAN NAM
City of Walnut, California, thang 9 nam 2017
(tac gia goi)
Nhung bai bao cua Tran Van Nam ve Chu Nghia Hien Dai trong Tho:
1/ Nhung Dau Hieu Hien-Dai-Hoa Cua Tho Hai Ngoai (dang trong TAP CHI THO, Garden Grove, California, so Mua Xuan 2002)
2/ Tho Vat Dong (dang trong TAP CHI THO, so Mua Thu 2002)
3/ Anh Huong Tho Hau-Hien-Dai Hoa Ky Trong Tho Tan-Hinh-Thuc Viet (dang trong TAP CHI THO, so Mua Xuan 2003)
4/ Doc Nhung Chu Truong Va Tho Goi La Triet De Cach Tan (dang tren mang “talawas blog” cua nha van Pham Thi Hoai, ngay 20/12/2009)E